Bora Tamer Yılmaz: Enflasyon canavarının kamikazesi: Taktik ve stratejik açılardan fiyatlama davranışı

“Boşuna dil dökme, dostları­nın ihtiyacı yoktur, düşmanların­sa asla inanmayacaktır.”

Elbert Hubbard

Birleşmiş Milletler’e göre gı­da fiyatları düşüyor. Dünya­nın önde gelen merkez bankala­rı ise tam tersini söylüyor. Kime inanacağız? Avrupa Merkez Ban­kası’nın geçen hafta yayımladı­ğı araştırmaya göre gıda fiyatları, manşet enflasyonun üzerinde sey­rediyor. TCMB Başkanı Dr. Fatih Karahan evvelden enflasyon rapo­runda aynı noktaya işaret etmişti: Sık karşılaşılan fiyatlar (salient pri­ces), algılar üzerinde derin iz bıra­kır.

Britanya Perakendeciler Derne­ği benzer biçimde gıda fiyatlarının enflasyon risklerini büyüttüğünü açıkladı. İngiltere’de gıda fiyatları yıllık %4,2 artarken, gıda-dışı fiyat­lar %0,1 geriledi (negatif %0,1 = def­lasyon!). TCMB ise son raporunda gıdadan kaynaklanan riskler nede­niyle tahminlerini yukarı taşıdı.

Küresel endeksler ve raf gerçekliği

Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) gıda endeksi Eylül’de %0,7 düştü; yıllık artış hızı %3,4 gibi cılız bir düzeye indi. Dünya Bankası da benzer şekilde gıda fiyatlarını bu yıl gevşeme yönünde izliyor — EC­B’nin bulgularının tersine.

Biz 6 Ocak 2025 tarihli “Dinle” ve 7 Nisan 2025 tarihli “Islak Is­lak” yazılarımızda bu ayrışmanın sebebini tartışmıştık. FAO hâlâ So­ğuk Savaş’tan kalma kategori setiy­le çalışıyor; “Üçüncü Dünya” ve “Af­rika’daki açlık” imgesi bu zihniyetin içinde yaşıyor. Oysa COVID sonra­sında küresel tüketimde bambaş­ka bir dalga başladı: “wellness” akı­mı. FAO endekslerinde yer almayan ama modern alışveriş sepetlerinin ayrılmaz parçası haline gelen yaş sebze-meyve (buna kuruyemiş ve baharat dahil) hızla öne çıktı. ABD yönetiminin “Amerika’yı Yeniden Sağlıklı Yap” (MAHA) diye andığı­mız sağlık politikası ve İngiltere’de “abur cubur” (junk food) promos­yonlarına getirilen yasak, bu eğilimi iyice pekiştiriyor.

Türkiye’de fiyatların renkleri

TÜİK verileri Eylül’de gıdanın aylık %4,7 artış gösterdiğini, yıllık artışın %35,8’e sıçradığını ortaya koydu. Böylece manşet enflasyon (%33,3), çekirdek (%32,5) seviyesi­nin üstüne çıktı. Çekirdek – manşet ayrışmasını zirai don olaylarını ta­kiben 21 Nisan tarihinde “Kabuk” başlıklı yazımızda irdelemiştik; ta­rımsal girdilerin Dünya çiftçisini bu yaz sıkıştıran baskısını ise geçen hafta “Jeoloji” yazımızda anlatmış­tık.