Son yıllarda ‘havadan su üretebilen’ ve ‘ortamdaki ısıyı yakalayan’ cihazların üretimi arttı. Ancak Türkiye’de bu işlere 2010’ların başında giren ve o dönemde patentli cihaz geliştirip seri üretime başlayan biri var. O kişi, 2019 yılına kadar ABD, Kanada, İsviçre ve Portekiz’de toplam 860 bin metrekare alanda ‘anahtar teslimi örtülü tarım ve tıbbi kenevir üretim tesisi’ kuran Enerama Çevre Teknolojileri Yönetim Kurulu Başkanı Cem Güvendiren. Tuzla’daki fabrikasında buluştuğumuz Cem Güvendiren, “Patentli cihazımızın adı Dragon ve onunla kapalı geniş alanlarda iklimlendirme yapabiliyoruz, saatte 25 litreden 2,5 tona kadar arı su üretebiliyoruz. Sağladığımız enerji tasarrufu miktarı da akıllara zarar” diyerek başlıyor söze. Küçük yaşlardan beri teknoloji meraklısı olduğunu söylüyor ve şöyle konuşuyor:
“2011 senesinde Enerama Çevre Teknolojilerini kurdum. Tamamen yenilenebilir enerjiye dönük teknolojiler üretmek istiyordum ama o zamanlar mevzuat bu işler için tam uygun değildi. Biz enerji ile ilgilenirken ‘daha az enerjiyle nasıl iklimlendirme yapılabilir. Nasıl su üretilebilir, nasıl ısı kazanılabilir’ gibi soruların yanıtlarını bulmaya başladık. Kapalı ortamlarda hem ısıtma ve soğutma hem nem ve oksijen karbondioksit kontrolü nasıl yapılabilir? Bunlarla ilgilenirken seralarla karşılaştık. Bilinen teknikler arasında ‘sıvı desikant’ en verimlisi olarak öne çıkıyordu. Su emme özelliği olan malzemelere sıvı desikant deniliyor. Bunlar kimyevi, tabii, kuru ya da yaş olabilir ki biz yaş olanını seçtik. Yaş olanı nem ile karşılaşınca enerji de açığa çıkarıyordu. Aynı zamanda havadaki patojenleri yani mantar, bakteri, virüsleri doğal yollarla öldürebiliyor yani havayı yıkıyorsunuz. Nem alma işlemi sırasında da havadan suyu emerken çıkan enerjiyle ortamı ısıtıp soğutabiliyorsunuz. Akıllara zarar enerji tasarrufu söz konusu. Ancak baktık ki bu teknikle ilgili makineleşme yani cihaz yok. Bunun üretilmesi gerekiyordu. Bize bir ürün lazımdı, ekibimizle Tuzla’daki fabrikamızda yıllar süren bir araştırma geliştirmeler yaptık ve en sonunda prototipleri çıkardık. Sonra da endüstriyel ve ticari hale getirdik, bir marka yarattık adını da Dragon koyduk.”
Cem Güvendiren, Dragon’un hangi alanlara ‘iklimlendirme ve enerji’ çözümü getirdiğini de şöyle özetliyor: “Herhangi bir kapalı ortam ki büyük alanlardan bahsediyoruz. Mesela, fabrikalar, AVM’ler, hastaneler, örtülü tarım (seralar), dikey tarım alanları, soğuk ya da kuru hava depoları, ecza depoları vs. Hepsinde iklimlendirme yapıyoruz aynı zamanda havadan su üretiyoruz. Havadaki nemi suya çeviriyoruz ve ortamdan uzaklaştırıyoruz, su miktarını istediğimiz gibi ayarlayabiliyoruz. Su da enerji gibi işletmeler için çok büyük maliyettir.”
ABD’de tıbbi kenevir tesisleriyle eyaletlere yayıldık
Enerama, yurt içinde işe koyulur ama asıl kaldıraç etkisi yurt dışı taleplerdeki patlamayla gerçekleşir. Dragon için ABD, Kanada, İsviçre, ve Portekiz’den siparişler gelir.
Öyle ki 2019 (pandemi öncesine kadar) Enerama’nın Tuzla’daki üretimi birkaç misli artar. Cem Güvendiren şöyle anlatıyor: “ABD’ye teknoloji ve makine ihracatı yapar olduk. Özellikle tıbbi bitkiler üreten yetiştiriciler ve seralar bize çok ilgi gösterdi. Tabii biz yeni teknoloji getirdiğimiz için bunun A’dan Z’ye projelendirilmesini de istediler, oraya da şirket ve ekip kurduk. Değişik eyaletlerde şantiyeler kurduk, çok başarılı olduk. Yurt dışında 860 bin metrekare sera kurduk ki bu çok iyi rakam. Normal bir seradan bahsetmiyoruz bunlar laboratuvar ayarında otomasyon sistemli alanlar. Bitkinin istek ve ihtiyaçlarına uygun üretim sağlayan seralardan bahsediyoruz. Sistemimiz çok elastik oksijen, CO2 değerleri kontrol altında oluyor, endüstriyel bir cihazla havayı devir daim ederek alerjenleri, bakterileri, küf, mantar ve virüsleri öldürebiliyoruz. Bu öldürme tamamen tabii yollarla oluyor. Havayı adeta yıkıyoruz. Bu yıl içinde son tüketiciye de ürün çıkaracağız. Prototipini ürettik ev ve ofisler için seri üretime girmeyi planlıyoruz.”
■ Sebze, meyve kurutmada çok iddialıyız
Cem Güvendiren, 10 aydır yurt içine de odaklandıklarını anlatıyor ve şu bilgileri aktarıyor: “Sakarya’da ve Silivri’de müşterilerimize tesis kurduk. Bodrum’da da bir deneme tesisi kurduk. Aynı teknolojiyle yaş meyve sebzenin kurutulmasını da sağlıyoruz. Kurutmada, ortamdaki nemi çok hassas alabildiğimiz için düşük ısıda kurutma yapabiliyoruz. Bitkinin doğal yapısına, ısı ile zarar vermeden çok kısa sürede kurutma yapabiliyoruz.
