Tarım ve Orman Bakanlığı, çiçekli bitkilerde tozlaştırma yapan böcekleri iklim değişikliğine karşı koruyacak eylem planı hazırladı. Geniş çapta üretilip tüketilen 115 gıda ürününden 87’sinin bağımlı olduğu tozlaştırıcıların dünya ekonomisine katkısının, 235-577 milyar dolar olduğu tahmin ediliyor. 2022 yılı verileriyle güncellenen Türkiye Arıcılık Haritası’na da flora çeşitliliği ve bitki çiçeklenme dönemleri ile bal ormanları eklendi.
Tarım ve Orman Bakanlığı, iklim değişikliğinin, canlıların besin kaynağı olan bitki türleri ile biyolojik çeşitliliğin sigortası durumundaki böcekler üzerindeki etkilerini en aza indirmek amacıyla eylem planı hazırladı. Ulusal Tozlaştırıcıları Koruma Stratejisi ve Eylem Planı (UTSEP) ile gıda, tarım ve hayvancılık için hayati önem taşıyan tozlaştırıcı böcek türlerinin belirlenmesi, korunması ve devamlılığının sağlanması hedefleniyor.
Karasal yaşamın devamında kilit bir role sahip çiçekli bitkilerin çoğalmasını sağlayan polinasyon (tozlaşma), polinatörler (tozlaştırıcılar) tarafından gerçekleştiriliyor. Pek çok canlı türü tozlaştırıcı olarak nitelendirilse de böcekler, böcekler içinde arılar, arılar içinde ise bal arıları dünyada en iyi tozlaştırıcılar olarak biliniyor. Bal arılarının dışında bombuslar, soliter arılar, çiçek sinekleri, kelebekler, güveler ve bazı kın kanatlılar en bilindik yabani tozlaştırıcılar olarak nitelendiriliyor.
87 gıdanın üretimi tozlaştırıcılara bağımlı!
Geniş çapta üretilip tüketilen 115 gıda ürününden 87’si (meyve, sebze, fındık, baharat, yağlı tohumlar, kahve, çay, kakao vs.) tozlaştırıcılara bağımlı bulunuyor. Bu bağlamda tozlaştırıcıların dünya ekonomisine katkısının 235-577 milyar dolar olduğu tahmin ediliyor.
Son yıllarda iklim değişikliğinin de etkisiyle tozlaştırma yapan böceklerin dünya üzerindeki sayılarının azalmasının, insanlığın önemli birer gıda kaynağı olan bu ürünleri olumsuz etkileyeceği değerlendiriliyor.
Bu kapsamda, tarımsal üretimini her geçen yıl artıran ve zengin bir biyoçeşitliliğe sahip olan Türkiye’nin faunasındaki tozlaştırıcı türlerin bilinmesi ve korunması için Tarım ve Orman Bakanlığınca çalışmalar yürütülüyor.
Bu çalışmalar kapsamında, Almanya Federal Çevre, Doğa Koruma ve Nükleer Güvenlik Bakanlığı bünyesindeki Uluslararası İklim Girişimi (IKI) tarafından desteklenen ve Uluslararası Kurak Alanlar Tarımsal Araştırma Merkezi (ICARDA) koordinatörlüğünde yürütülen “Artan İklim Değişimine Karşı Polinatör Çeşitliliğinin Korunması Projesi”nin ülkedeki koordinasyonunu Tarım ve Orman Bakanlığı Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğüne (TAGEM) bağlı Zirai Mücadele Merkez Araştırma Enstitüsü yapıyor.
Proje ortağı ülkelerin kendi Ulusal Tozlaştırıcıları Koruma Stratejisi ve Eylem Planı’nı (UTSEP) hazırlaması ve yürürlüğe koyması, projenin nihai hedeflerinden birini oluşturuyor.
Bir dizi toplantı ve çalışma sonrası ilgili kesimlerin görüşleri de alınarak hazırlanan Türkiye’nin “Ulusal Tozlaştırıcıları Koruma Stratejisi ve Eylem Planı”nın (UTSEP) Bakanlık tarafından kısa sürede yayımlanarak uygulamaya konulması planlanıyor.
UTSEP’in yürürlüğe girmesinin, Ulusal Biyolojik Çeşitlilik Stratejisi ve Eylem Planı’nın ilgili maddelerinin yerine getirilerek, Ulusal Biyolojik Çeşitlilik Eylem Planı’nın (UBEP) 4 ulusal hedefine ulaşılmasına katkı sağlaması bekleniyor. Söz konusu eylem planı ayrıca, 11. Kalkınma Planı’nın (2019-2023) biyolojik çeşitlilik ve genetik kaynaklar ile ilgili maddelerini de destekler bir nitelik taşıyor.
Tozlaştırıcı türler korunacak
“Ulusal Tozlaştırıcıları Koruma Stratejisi ve Eylem Planı’nın (UTSEP) ana hedeflerinden birini Türkiye’nin sahip olduğu tozlaştırıcı türlerin korunarak hem besin kaynağı durumundaki bitkilerin hem de biyolojik çeşitliliğinin güvence altına alınması oluşturuyor.
Eylem planı ile özellikle iklim değişikliğinden kaynaklı, tür ve genetik çeşitlilikte ortaya çıkan değişikliklerin belirlenip takip edilmesi amacıyla tozlaştırıcı çeşitliliği envanteri çıkarılacak, yayılım sınırları belirlenecek. Tozlaştırıcıların, biyolojik çeşitlilik göstergeleri de izlenerek korunan alanlara tozlaştırıcılar için önem arz eden ekosistemlerin dâhil edilmesi için çalışma yürütülecek.
Tozlaştırıcı çeşitliliği üzerindeki baskı ve tehditlerin önlenmesi veya mümkün olan en alt seviyeye düşürülmesi için gıda, tarım ve hayvancılık için potansiyele sahip tozlaştırıcı türler belirlenip korunacak.
Tarım üzerinde olumlu etkisi olduğu bilinen türlerden yapay yuvalar ile tarımda daha aktif bir şekilde faydalanılması için araştırma-geliştirme (Ar-Ge) faaliyetleri yürütülecek.
Ulusal düzeyde tozlaştırıcılar hakkındaki bilgi ve farkındalık artırılacak, okul öncesinden itibaren ortaöğretim ders müfredatında tozlaşma ve tozlaştırıcı kavramlarına yönelik örnekler çoğaltılacak, etkinlikler düzenlenecek, çiftçiler için de eğitim programları gerçekleştirilecek.
Türkiye’de arıcılık ve bal üretimi
TÜİK’in 2022 verilerine göre 8,9 milyon adet kovan varlığına sahip olan Türkiye’de, yıllık bal üretimi 118 bin ton, ortalama kovan başı verim ise 13 kilogram düzeyinde bulunuyor. 2002 yılında 74 bin ton olan bal üretimi, 2022 yılında yüzde 59 artışla 118 bin tona, 4,1 milyon adet olan arılı kovan sayısı ise yüzde 117 artışla 8,9 milyona yükseldi.
Anadolu’nun kendine özgü topoğrafisi, bitkilerin farklı bölgelerde yılın değişik dönemlerinde çiçeklenmesine yol açarak ülkeyi arıcılık açısından uygun bir ekolojiye sahip kılıyor. Bu yönüyle Türkiye, dünya ballı bitkiler florasının da yüzde 75’ine sahip durumda.
Çiçek (yayla balı), çam, kestane, kekik, geven, narenciye, pamuk ve ayçiçeği balları Türkiye’nin en önemli bal çeşitleri arasında yer alıyor. Türkiye’de lavantadan pamuğa, narenciyeden rezeneye kadar ticarete konu 24 çeşit bal üretimi yapılıyor.
Özellikle Batı Akdeniz ve Güney Ege’de çok önemli çam balı üretim alanları bulunuyor. Dünyadaki çam balı üretiminin yüzde 90’ı ise Türkiye’de gerçekleşiyor.
Coğrafi işaret tescilli 26 çeşit bal var
Ülkede coğrafi işaret almış 26 adet tescilli bal çeşidi bulunurken, 16 bal da başvuru aşamasında tescil almayı bekliyor.
Türkiye genelinde toplam 8 milyon 984 bin 676 adet kovan bulunuyor. En fazla kovana sahip 5 il Muğla, Ordu, Adana, Mersin ve İzmir olarak sıralanıyor.
Kovan başına en fazla verim Ordu’da gerçekleştirilirken, bu ili sırasıyla Adana, Sivas, Erzurum ve Balıkesir izliyor.
En fazla bal üretimi ise Ordu’da yapılıyor. Bu ili sırasıyla Adana, Muğla, Sivas ve İzmir takip ediyor.
En fazla arıcılık işletme sayısına sahip il Muğla iken, bu ili sırasıyla Sivas, Ordu, İzmir ve Mersin izliyor.
Damızlık ana arı üretimi Ardahan, Ankara, Çorum, Artvin, Muğla, Ordu, Ankara, İzmir ve Mersin’de yapılıyor. Kafkas Arısı (Apis Mellifera Caucasica) Ardahan, Artvin ve Ankara’da, Orta Anadolu ekotipi Ankara’da, Muğla Arısı ekotipi Muğla’da, Karadeniz ekotipi Ordu’da, Efe Arısı ekotipi (Apis Mellifera Anatolica) ise İzmir’de üretiliyor.
Bununla birlikte Tarım ve Orman Bakanlığınca Kafkas Arısı ırkı, Efe Arısı ekotipi, Gökçeada Arı ekotipi, Trakya Arı ekotipi, Anadolu Arısı ırkı, Hatay Arı ekotipi ve Yığılca Bal Arısı ekotipi tescil edildi.
Ayrıca İzmir’de bir işletmenin 15 bin, Antalya’da 6 işletmenin 620 bin koloni Bombus Arısı üretme kapasitesi bulunuyor.
Tarım ve Orman Bakanlığınca 2003 yılından bu güne kadar hayvancılık desteklemeleri kapsamında, arıcılığa toplam 1 milyar 12 milyon TL destek sağlandı. Verilen destekler ile arılı kovan, bal üretimi ve arıcılık işletme sayısında büyük artışlar kaydedildi. 2022 yılı desteklemesi kapsamında bu yıl 74 bin üreticiye 225 milyon TL desteleme ödemesi gerçekleştirildi.
Türkiye Arıcılık Haritası
Bal üretiminde Dünyada ikinci sırada yer alan Türkiye’nin arıcılık ile ilgili tüm bilgilerine, Tarım ve Orman Bakanlığının Türkiye Arıcılık Haritası’ndan ulaşılabiliyor.
Hayvancılık Genel Müdürlüğü tarafından arıcılığın geliştirilmesi ve bal üretiminin artırılması amacıyla projelendirilen ve Bilgi Teknolojileri Genel Müdürlüğü tarafından geliştirilen uygulama ile internet üzerinden arıcılıkla ilgili birçok veri ve istatistiki bilgiye ulaşılabiliyor.
Ülkemiz geneli ve illere göre ayrı ayrı hazırlanan harita, renk skalası ile belirtilmiş üretici sayısı, kovan sayısı, bal üretimi ve kovan başı bal verimini içeriyor. Haritada ayrıca, ülke genelinde üretimi yapılan bal çeşitleri ve bu balların illere göre dağılımı, illerde en çok üretimi yapılan bal çeşitleri, tescil edilmiş coğrafi işaretli ballar, damızlık ana arı üreten iller ve kapasiteleri, damızlık ana arıların ırk özellikleri ve tescilleri, bombus arısı üreten iller ve kapasiteleri de yer alıyor.
Arıcılık Haritası güncellendi, yeni özellikler eklendi
Tarım ve Orman Bakanı İbrahim Yumaklı, Türkiye Arıcılık Haritası’nın 2022 yılı verileri ile güncellendiğini, flora çeşitliliği ve bitki çiçeklenme dönemleri ile bal ormanlarının da haritaya eklendiğini bildirdi.
Haritada ileriki süreçte gezginci arıcıların konaklama noktalarına da yer verileceğini belirten Yumaklı, “Ülkemiz genelinde toplam 962 bin 653 kovan kapasitesine sahip 90 bin 577 hektarlık alanı kaplayan 750 adet bal ormanımız bulunuyor. Haritada yapılan son güncellemeler ile arıcılarımız illerin flora çeşitliliği ile bitkilerin çiçeklenme dönemlerine, bal ormanı alanları ile kovan kapasitelerine ulaşma imkânı bularak arılarını hangi bölgeye, hangi dönemde, hangi çiçek için götüreceklerini belirleyebilecekler. Bununla birlikte harita ‘TarımCebimde’ mobil uygulamamıza da entegre edildi” ifadelerini kullandı.
Yumaklı, bal üretiminde verimliliği artırmaya yönelik çalışma ve projelerinin artarak devam edeceğini dile getirerek, “Bal üreticilerimizi her alanda desteklemeyi sürdüreceğiz. Oluşturduğumuz Türkiye Arıcılık Haritası da hem bu alanda faaliyet gösteren paydaşlarımız hem de vatandaşlarımız için dijital bir rehber niteliği taşıyor” değerlendirmesini yaptı.
