Geçtiğimiz günlerde Toprak Mahsulleri Ofisi 2024/25 dönemi kabuklu fındık alım fiyatlarını duyurdu. Buna göre alım fiyatları levant kalite fındık için 130 lira, Giresun kalite fındık için 132 lira olarak belirlendi. Ayrıca alan bazlı destek, mazot ve gübre desteği ile birlikte fındığa 3 TL destek verilecek. 2023 yılında Giresun kalite 84 lira, Levant kalite 82,50 lira, sivri fındıkların fiyatı ise kilo başına 80 lira açıklanmıştı. Fındık alım fiyatı yüzde 57 artmış oldu.
Bu da özellikle de fiyatı yüzde 12 artan buğday, yüzde 3,6 artan arpa üreticilerini üzdü. Öte yandan diğer ürünlerle karşılaştırıldığında fındık fiyatı kulağa iyi gibi de gelse büyük çoğunluğu küçük ailelerden oluşan ve maliyetleri katlanmış olan fındık üreticilerinin insanca yaşam haklarını hâlâ karşılamıyor.
ÇİFTÇİ-SEN’in yaptığı hesaplamaya bakarsak, fındık için “iklim koşulları, kahverengi kokarca ve külleme hastalığının verim kaybına etkilerini dikkate alarak ortalama maliyet 124,5 KG/TL dir. Fındık maliyet fiyatı üzerine %25 kar payı ve en az %25 refah payı (ekonomik göstergelerde alım gücünün daha da azalmış olmasına ve enflasyonun daha yüksek olmuş olmasına rağmen) eklenmesi gerekir. Bu hesaplamaya göre fındık alım/satım referans kilogram fiyatı en az 195 TL olmalıdır.”
∗∗∗
Diğer üretici örgütlerinin fiyat beklentileri de 150-200 lira arasında değişiyordu. TMO’nun beklentinin altında kalması elbette sürpriz değil. İktidarın tarım politikasının bir alameti farikası. Ancak fındık söz konusu olduğunda Ferrero’nun payını vurgulamadan geçemeyiz. Ve Ferrero dediğimiz zaman herhangi bir şirketten bahsetmiyoruz. Dünyanın bir numaralı fındık üreticisi ülkemizdeki ihracat rekortmeni olan bir şirketten bahsediyoruz. Bu anlamda alım fiyatı, Ferrero’nun Türkiye’deki fındık pazarındaki rolü küresel ve yerel düzeyde kritik bir konu olduğu için, fındık tekelinin küresel piyasalardaki rekabet gücü ile doğrudan bağlantılı.
Hatırlarsanız yüzbinlerce tonluk fındık ihracatıyla her sene yeni bir rekor kırmaya kendini adamış Ferrero’ya yönelik bir rekabet soruşturması vardı. Bu soruşturma Mart ayında sonlandırılmıştı. Rekabet Kurulu, yürütülen soruşturmanın “Ferrero tarafından getirilen ve Rekabet Kurulu tarafından kabul edilen rekabetçi endişeleri gideren taahhütlerle” sona erdirdiğini duyurmuştu. Ferrero’ya yönelik alınan kararla fındık üreticileri göz ardı edildiği biçiminde yorumlamış, Ferrero’nun verdiği ve içeriğini bilmediğimiz taahhüdün fındık üreticileri için güvence olarak görmek de referans fiyatın belirlenmesinde Ferrero’nun bir söz hakkı olmadığını varsaymak da saflık olur demiştik.
Bu sorularımız hâlâ yanıtlanmış değil. Dahası, Rekabet Kurulu’nun bu soruşturma sırasında hangi bulgulara ulaştığını; Ferrero’nun piyasadaki etkisinin nasıl değerlendirildiğini bilmiyoruz. Bu anlamda soruşturma sonlanmış da olsa karar hem gelecekteki bu tür soruşturmalar bakımından hem de kamunun fındık piyasasındaki güç dengelerine ve ekonomik adaletsizliklere dair tutumu bakımından hala önemli bir yer tutuyor.
