Gıda perakende sektöründe faaliyet gösteren zincir marketlerin fiyatlama davranışlarının incelendiği çalışmada; marketlerin kendi markalı ürünlerinde fiyat değişikliklerini eşzamanlı/yakın zamanlarda yaptıkları, zaman içinde marketler arası fiyat farklılıklarının azaldığı ve fiyat seviyelerinin birbirlerine belirgin bir şekilde yakınsadığı, fiyatların aynı veya çok yakın seviyelerde belirlenme eğiliminin son dönemde arttığı tespit edildi.
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB), Muhammed Bahça, Tunç Bayram ve Huzeyfe Torun’un gerçekleştirdiği Türkiye’de gıda perakende sektöründe faaliyet gösteren zincir marketlerin fiyatlama davranışlarının betimsel olarak incelendiği çalışmanın sonuçlarını, Ekonomi Notları sayfasında yayımladı.
Gıda enflasyonunda yüksek seyrin üç ana nedeni
“Gıda Perakende Sektöründe Fiyat Belirleme ve Değiştirme Dinamikleri” başlığıyla yayımlanan araştırmada, günlük olarak düzenli veri temin edilebilen ve Türkiye genelinde yaygın olan zincir marketlerden derlenen saha verileri kullanılarak, tüketici fiyat endeksi sepetinde görece yüksek ağırlığa sahip ve birbirine benzer ürünlerin fiyat dinamikleri incelendi. Gıda ve alkolsüz içeceklerin tüketici fiyat endeksi (TÜFE) sepeti içerisinde yüzde 25,43 ile en yüksek ağırlığa sahip ana grup olduğunun altı çizilen çalışmada, şöyle denildi:
“TÜFE verisi incelendiğinde gıda ve alkolsüz içecekler grubu enflasyonunun son yıllarda TÜFE enflasyonun üstünde bir seyir izlediği ve oynaklığının daha fazla olduğu gözlenmektedir. Gıda enflasyonunda yaşanan görece yüksek seyir ve oynaklığın oluşmasında meteorolojik sebepler, geçici arz koşulları ve uluslararası emtia fiyatları önemli bir rol oynamaktadır. Gıda fiyatlarında yaşanan gelişmeler bir yandan enflasyon görünümünü etkilerken, bir yandan enflasyon beklentileri ve ücret politikaları üzerinde de etkili olmaktadır. Bu kapsamda, gıda perakende sektöründeki fiyatlama davranışlarının incelenmesinin gıda enflasyonu dinamiklerine ilişkin önemli ipuçları vereceği ve gıda enflasyonuna yönelik oluşturulacak yapısal politikalar açısından yol gösterici olacağı değerlendirilmektedir.
Marketlerin fiyat değiştirme dinamikleri ürün seviyesinde incelendi
Gıda enflasyonunu daha iyi değerlendirmek için mikro düzeyde fiyat oluşumlarını anlamak kritik önemdedir. Arz koşullarını etkileyen maliyet bileşenleri, tedarik şokları, para politikası duruşu, çıktı açığı, ücret politikaları, talebin fiyat esnekliği ve tüketici tercihleri gibi unsurların etkileşimi ile her ürün için piyasa fiyatı oluşmaktadır. TÜFE sepetindeki pek çok madde için ortalama fiyat ve aylık değişim oluşturulurken, Türkiye genelinde ilgili ayda çok sayıda firma ve çok sayıda tüketici arasındaki alışverişin gerçekleştiği fiyatlar toplulaştırılmakta, bu fiyatları temsil eden endeksler üzerinden aylık ve yıllık enflasyonlar hesaplanmaktadır. Bu çerçevede, fiyat artış veya azalışlarında zaman içinde, coğrafi bölgeler ve firmalar arasında farklılaşmalar yaşanmaktadır. Fiyatlama davranışlarını daha iyi anlamak üzere bu çalışmada Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) bünyesinde bulunan ham mikro veriler kullanılmış; zincir marketlerin fiyat değiştirme dinamikleri ürün seviyesinde incelenmiştir. Mikro düzeyde fiyatların kullanılması birbirine çok benzeyen ürünlerin farklı marketlerde yüksek frekansta gerçekleşen fiyat hareketlerinin takibini mümkün kılarak, fiyat değişimlerinin yapısının betimlenmesine ve marketlerin fiyatlama davranışlarının net bir şekilde incelenmesine imkân sağlamıştır.
Gıda perakende sektörü, fiyatlarda buluşuyor!
Bu çalışmada Tarım ve Orman Bakanlığı saha gözlemleri ile ülke genelinde 81 ilde market, ürün ve marka seviyesinde derlenen fiyat verileri kullanılmıştır. Bakanlık tarafından yapılan saha gözlemlerinin Eylül 2021’den itibaren aktarılmaya başlaması sebebiyle gözlem dönemi, bu tarihten başlayacak şekilde oluşturulmuştur. Eylül 2021-Mart 2023’ü kapsayan gözlem döneminde, özellikle Aralık 2021’den itibaren aylık enflasyon oranının artışa geçtiği ve enflasyonun genel olarak yüksek seyrettiği not edilmelidir.
Grafik 1.1-1.4’de TÜFE sepetinde yüksek ağırlığa sahip UHT süt, dana eti, tavuk eti ürünlerinin A, B, C ve D marketi fiyat seviyelerini göstermektedir.
Genel olarak bulgular zincir marketlerin gıda ürünlerinin önemli bir kısmında birbirlerine yakın tarihlerde fiyat değiştirme eğiliminde oldukları ve fiyatlarını da birbirlerine son derece benzer seviyelerde belirlediklerine işaret etmektedir. Ayrıca, incelenen ürünlerin önemli bir kısmında marketlerin fiyatlama davranışındaki benzerliğin son dönemde bir ölçüde arttığı söylenebilir.
Sonuç ve Değerlendirme
Bu çalışmada gıda perakende sektöründe faaliyet gösteren marketlerin Eylül 2021-Mart 2023 dönemindeki fiyatlama davranışları, Tarım ve Orman Bakanlığı saha verileri kullanılarak incelenmiştir. TÜFE madde sepetinde ağırlığı yüksek altı gıda ürününün fiyat değişimlerinin eşanlılığı ve fiyat seviyelerinin benzerliği çeşitli yöntemlerle analiz edilmiştir.
Elde edilen sonuçlar ilk olarak farklı marketlerin kendi markalı ürünlerindeki fiyat değişimlerini çok benzer tarihlerde yaptıklarına işaret etmektedir. UHT süt ve tavuk eti başta olmak üzere birçok üründe farklı marketler sıklıkla aynı gün içinde fiyat değişikliklerini gerçekleştirmektedir.
İkinci olarak, fiyat değişimlerinin zamanlamasındaki benzerliğin yanında, aynı ürün için farklı marketlerdeki fiyat seviyelerinin de belirgin bir şekilde birbirine yakın olduğu görülmektedir. Ayrıca, gözlem dönemi incelendiğinde, ürün bazındaki fiyat seviyelerinin varyasyon katsayısının zaman içerisinde azaldığı, fiyatların aynı veya çok yakın seviyelerde belirlenme eğiliminin son dönemde genel olarak arttığı tespit edilmiştir.
Son olarak, ürün bazında hesaplanan FK endeksi değerleri incelenen ürünlerin tamamında farklı marketler arasında belirli düzeyde fiyat senkronizasyonuna işaret etmektedir. Gıda perakende sektöründeki mevcut fiyatlama davranışlarının olası nedenleri arasında rekabet koşulları ile ortak maliyet ve tedarik şokları yer almaktadır. Bununla birlikte, bu çalışmada incelenen TÜFE sepetinde ağırlığı görece yüksek olan ürünlerin birbirine benzer yapısı, bu ürünlerin temel gıda maddeleri olması ve yüksek görünürlükleri fiyat benzerliğine yol açabilecek unsurlar arasında yer almaktadır.”
