Nurcan Baysal
Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) 48 yıl önce planlandığı gibi ne projenin merkezi olan Urfa’ya ne de projenin kapsadığı diğer illere (Adıyaman, Batman, Diyarbakır, Gaziantep, Kilis, Mardin, Siirt, Şanlıurfa ve Şırnak) istihdam, refah ve zenginlik getirdi.
GAP ilk olarak 1977’de Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin su ve toprak kaynaklarını geliştirmek, Fırat-Dicle Havzası’nda sulama yapmak ve hidroelektrik enerji üretmek adına başlatıldı. Ekim 1989’da Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) bir kararname ile özel bir idareye de kavuştu. Proje, ABD’deki Tennessee Vadisi Projesi’nden sonra dünyanın en büyük ikinci kalkınma projesi olarak lanse ediliyordu. GAP ile bölgeler arası kalkınmışlık farkı bitirilecek, 3.8 milyon kişiye istihdam yaratılacak, 1.8 milyon hektar arazi sulanacak, tüm Türkiye’nin elektrik sorunu çözülecek, tarım ürünlerinde Türkiye kendi kendine yetmeyi bırakın, komşu ülkelerin de ihtiyaçlarını karşılayabilecek bir kapasiteye gelecekti.
Hedef 2010’da bitirilmesiydi
Projenin başlamasının üzerinden 48 yıl geçmesine rağmen GAP kapsamındaki iller Türkiye’nin en yoksul illeri arasında. Son 20 yıldır başta Urfa ve Adıyaman olmak üzere GAP kapsamındaki illerin hemen hemen hepsinde mevsimlik işçilik temel geçim kaynaklarından biri haline dönüştü. Bu iller sık sık mevsimlik işçi ölümleri ile gündeme geliyor. GAP’ın merkezi Urfa’da yaklaşık 400 bin kişi mevsimlik tarım işçisi olarak başka illere giderek oralarda çalışıyor. Bu Türkiye’de bir il için en yüksek rakam. Yani Urfalıların yaklaşık dörtte biri çoluk çocuk evlerini bırakarak yılın belli dönemlerinde batı ya da Karadeniz illerine giderek mevsimlik tarım işçisi olarak çalışıyor. Urfa’nın ardından Adıyaman geliyor.
Peki ne oldu da, dünyanın en büyük kalkınma projelerinden biri olan GAP böylesi bir fiyaskoya döndü? Kısaca anlatmaya çalışayım:
GAP, başlangıçta bölgenin su ve toprak kaynaklarının geliştirilmesine dayanan bir program olarak ele alınmış; proje kapsamında Fırat ve Dicle nehirleri üzerinde 22 baraj, 19 hidroelektrik santrali ile 1.8 milyon hektar alanda sulama şebekesi yapımı öngörülmüştü. 1989’da hazırlanan master plan ile GAP entegre bir kalkınma projesine dönüştürüldü. Plana uygun şekilde 2002’de yapılan revizyon ile tarım, sanayi, ulaştırma, eğitim, sağlık, kırsal ve kentsel altyapı yatırımlarını da içine alan GAP’ın, 2010’da bitirilmesi hedeflendi. Böylece GAP dünyanın en büyük entegre kalkınma projelerinden biri haline geldi.
