Gıda fiyatlarındaki şiddetli artışlar özellikle kentlerde yaşayan insanların çoğunu çok kötü sarsıyor. Artık böyle bir gerçek olmadığını söyleyen pek kalmadı. Ancak nedenleri ve çözümler konusundaki düşünceler farklı.
Tüketicilerin ödediği fiyatların yüksek olmasını tek sorun olarak görmek yanlış. Ayrıca çiftçilerin eline geçen fiyatlar çok düşük. Bu da artan maliyetlerle birlikte çiftçiyi tarımdan vazgeçirtiyor. Tarım alanları giderek ekilmeden boş kalıyor. Üretimin düşmesi gıda fiyatlarının artmasına yol açıyor.
Gıda fiyatlarının yüksek oluşu ile ilgili nedenlerin bir kısmı yapısal, yıllardır süren nedenler. Bir kısmı ise konjonktürel, yani son yıllarda hatta son aylardaki aşırı artışlara neden olan gelişmeler.
Ülkemizde epeydir neoliberal bir düşünce hâkim. Bu düşünceye göre piyasaya devlet müdahalesi yanlıştır. Hâlbuki geçen yıl depoları basarak patates ve soğan fiyatlarını düşürme girişimleri bu düşünce ile taban tabana zıt. Gerçekte bu depolamaların çoğunluğunun arkasındaki amaç, stok yaparak rant sağlama değildi. Bu ürünlerin depolanmasından daha normal ne olabilir? Geçen yıl bu ürünlerdeki sorun üretimin yetersizliği idi.
Şüphesiz ileride zamlanır diye ürün depolayanlar da her zaman vardır. Gıdaların pazarlamasında güçlü şirketlerin, aracıların; her zaman çiftçileri ve tüketicileri sömürdüğü açıktır. Ancak neoliberal ideolojiye göre spekülasyon yanlış değildir. Hatta spekülasyonun fiyat istikrarı sağlamak yönünde yararlı olduğunu bile iddia ederler. Peki, aslında neoliberalizmin hatta liberalizmin düşündüğü gibi gerçekten “serbest piyasa” var mı? Şüphesiz “serbest piyasa” denilen şey liberal ekonomi ders kitaplarının dışında büyük ölçüde yoktur. Çiftçi malını az sayıda alıcıya satmak zorundadır. Fiyat büyük ölçüde ona dayatılır. Tüketici de benzer bir dayatma karşısındadır. Aracılar ise aradaki pazarlama marjı denilen büyük farkı ceplerine indirirler. Sebze ve meyveler çiftçiden tüketiciye gelinceye kadar iki, üç, dört kat fiyatlanır. Bu durum her dönemde yaşadığımız bir olaydır ve yapısal bir durumdur. Son dönemdeki hızlı fiyat artışlarının arkasında bu durum etkili değil. O her zaman vardı. Ancak ağırlığı son yıllardır giderek artmış görünüyor. Bu şüphesiz katlanmak zorunda olduğumuz bir durum değildir. Bu yapısal durumu değiştirmeden baskınlar yaparak fiyatları düşürmek çıkmaz yol olarak görülüyor.
