Işık Özel
Yüzümüze öfke üfleyen gökyüzü. Uzak gibi görünüp sonuçları bize çok yakın olan buzullar. İklim krizinin türlü çeşit sonuçları.
Sıcaktan kavruluyoruz. Ne yapsak kaçış yok. Pencereyi, kapıyı aç, vantilatörü, klimayı çalıştır, bana mısın demiyor. Kuzey Ege’nin alışageldiğimiz tatlı yazı, insanı hırpalamayan yaz güneşiyle hafif esintili geceleri geçmişte kalan tatlı anılara dönüştü sanki.
Madrid’de bana hep Ankara’nın eski zamanlarını hatırlatan o serin yaz geceleri de kayıplara karıştı. Bazen gecenin 11’inde dışarı çıkıyorsunuz. Sıcak bir fırına girmişsiniz ve içeride sert bir rüzgar esiyor hissine kapılıyorsunuz. Adeta gökyüzü yüzünüze öfke üflüyor.
Arjantinli Quino’nun (Joaquin Salvador Lavado) yarattığı meşhur Mafalda karakteri ve ‘hasta dünya’ karikatürü
Aşırı sıcakların etkisiyle ormanlar yanıyor, trenlere, karayollarına alevler sıçrıyor. Geçen hafta Valencia’dan Zaragoza’ya gitmek üzere yola çıkan tren Castellón’daki orman yangınına yaklaşınca yolculardan bazıları trenden atlamaya kalktılar, aralarında yaralananlar var. Bu yılın başından beri tam 45 büyük (500 hektarlık alanın üzerinde etkisi olan) orman yangını meydana gelmiş İspanya’da. 2022’de yanan toplam alan 287 bin hektar.
İspanya’da yanan ormanlar ve trenin penceresinden görünen, yolcuları dehşete düşüren alevler
Hızla kuraklaşan gezegenimiz
Bu yazı orman yangınlarıyla geçiren ve gittikçe kuraklaşan tek ülke İspanya değil. Cezayir’den Portekiz’e bütün Akdeniz havzasında ve hatta İngiltere’de sıcak, yangın ve kuraklık hayatı tehdit ediyor. Kuraklaşmanın çoktan pençesine aldığı Afrika’daki onlarca ülkede iklim göçü hızlandı. Yani, daha fazla sayıda insan iklim krizi nedeniyle artık yaşanılamaz hale gelen yurtlarından kaçış yolu aramaya devam ettiler.
Pek çok ülkede rekorun rekorunu kıran aşırı sıcaklar sadece insanları değil, bütün canlıları pelteleştirirken, nehirler, tarım arazileri kuruttu. İspanya’da bağları ve şarabıyla meşhur Rioja bölgesinde üzümler kurudu. Üreticiler bu yılın hasadının yüzde otuzunun kaybedileceğini tahmin ediyor. İtalya’da meşhur risotto’nun pirincini üretecek su yok. Norveç somonunun nehirlerde zıplamasına yetecek su yok. Çin’de soyayı üretecek su yok. Birçok ülke veya bölgede su kesintileri başladı, su kullanımına dair kural ve(ya) tavsiyeler ortaya çıktı.
İspanya’da (belki de eskiden İspanya’da demek lazım) yaz büyük kentlerde bile Ağustos böceklerinin cırcır sesleriyle geçer, hatta bazen fazla gelir(di) bu monoton ses. Ama bu yaz sustu Ağustos böcekleri. Merak ettim nedir sebebi diye. Meğer, belli bir sıcaklıktan (37.7 derece) sonra ötemezlermiş. En çok da 21-27 derece arasında açılırmış sesleri.
Doğaya bir şeyler oluyor. Özellikle Akdeniz havzasında aşırı iklim olaylarını yazın daha yoğun olarak fark ediyoruz. Yaz gelince koro halinde endişeleniyoruz. Ve sonra sonbahar geliyor, unutuyoruz.
Tuna Nehri ‘akmam’ diyor, Ren ve Loraine de koroya katılıyor
Tuna, Ren ve Loraine bu yaz Avrupa’da kuruyan nehirlerden sadece bazıları. Kâh savaş gemileri çıkıyor azalan suların altından, kâh şimdiye kadar su yüzüne çıkmayan Roma kalıntıları. Bunlardan biri Madrid’in güneybatısındaki Extremadura bölgesinde bulunan Guadalperal Hazinesi (el Dolmen de Guadalperal). 4000 yaşında olduğu tahmin edilen kalıntıların İberya yarımadasında neolitik dönemden kalan en eski yapıt olabileceği tahmin ediliyor. Guadalperal, Valdecanas Rezervuarı’nda suyun toplam kapasitenin yüzde 28’ine düşmesiyle ortaya çıktı.
İspanya’da kuraklık ve su seviyesinin düşmesiyle ortaya çıkan el Dolmen de Guadalperal
Kuraklık böyle ilginç şeylerin yanısıra iklimle ekonomik dinamiklerin organik ilişkisini de su yüzüne çıkarıyor. İklim kriziyle enerji ve gıda krizi arasındaki ilişkiyi de yüzümüze vuruyor.
İklim krizinin enerji ve gıda kriziyle yakın ilişkisi
Taşımacılık, enerji, tarım, sanayi bu dinamiklerden sadece bazıları. Almanya’da Ren Nehri’nde yaşanan kuraklık taşımacılığa ket vururken, bundan kömür de payını alıyor. Fransa’da orman yangınları ve bazı bölgelerde Loire Nehri’nin kısmen kuruması ve nehir suyu sıcaklığındaki artış nükleer reaktörlerin çalışmasını etkiliyor. Elektriğin yüzde 70’i bu yolla sağlandığı için Fransızlar endişeli.
Fransa’nın yanı sıra, Britanya’da da binlerce ev ve iş yeri bu yaz elektriksiz kaldı. İklim krizi, halihazırda çetin olan enerji krizini daha da körüklüyor. Kuraklık kuzeyin suyu bol, sıcağı az ülkesi Norveç’i bile etkiledi. Norveç’te elektriğin yüzde 90’ının kaynağı olan hidroelektrik santrallerde su rekor seviyeye düştü. Yani Norveçliler de endişeli.
