Gökhan Turhan
Son yazdığımız yazıda Türk mutfağında aşkı ve paylaşımı temsil eden tek yemek olarak Keşkek’in tarihini ve tarifini paylaşmıştım sizlerle. Bu hafta ise genelde erkeklerin oyun alanı olan mangala el atalım dedim. Zira ilginç bilgiler öğrendim sizlerle paylaşmak adına.
Arapçadan dilimize giren Mangal’ın yani ateşle et pişirmenin uzun bir tarihi var. Ateşin bulunmasından bu yana hem de. Ateş, bir yanda ısınmamızı ve soğuğa karşı direncimizi sağlarken bir yandan da medeniyetin de ilk icadı olarak karşımıza çıkıyor. Aileleri veya kabileleri buluşturan, birlik görevini üstlenen ateşle pişen yemek paylaşılarak, toplulukların sosyal bağ kurmasını sağlıyor. 2007 yılında İsrail’deki Haif Üniversitesi’nin yaptığı araştırmaya göre hayvanların kalıntılarında eklemlerin etrafındaki yanık izleri, kemiklerdeki sıyırma izleri bulundu. Kesin bir tarihlemenin olmadığı bu icat, metalin hayatımıza girmesiyle şekillendi.
Kaynaklar, MÖ 4’üncü yüzyılda ilk ızgaranın ateşin üstüne konduğunu belirtirken, yaklaşık 2500 yıldır teknik çok fazla değişmedi. Atina’daki Attalus Müzesi’nde M.Ö. 4–6’ncı yüzyıllardan kaldığı düşünülen ızgaralar bunun ilk örneği aslında. Mangalın bir anavatanı da yok aslında. Kimileri Mezopotamya’yı işaret ediyor. Kimileri ise Anadolu’yu. Dünyayı gezen biriyseniz Kore’den ABD’ye, Arjantin’den Hindistan’a, dünyanın hemen hemen her ülkesinde bu kültür tabii ki var.
Büyük bilim insanlarının ve şirketlerin mangal üzerine çalışmaları, bu ilkel alışkanlığın enstrümanlarına dokunmuş aslında. Örneğin Leonardo da Vinci ağırlıkla çalışan ve etin kömürün üstünde dönmesini sağlayan mekanizma ve yükselen sıcak havayla mekanizmanın dönmesini sağlayan fan icat etti. 1920’lerde Henry Ford, Thomas Edison işbirliğiyle, Ford marka portatif ızgaralar ve fabrikalarında otomobil parçası yapmak için kullandıkları ağaçlardan kalan odun artıklarından ürettikleri kömür briket, mangalın gelişmesine katkı sağladı.
Ancak mangalı hayatımızın vazgeçilmezi yapan ise günümüzde barbekü olarak Amerikan hayat tarzını oluşturan Ellsworth Zwoyer. Pensilvanyalı bir mucit olan Zwoyer, 1897’de kömür briketleri için bir tasarımın patentini aldı. İşte bu mangal keyfini kolaylaştıran en önemli icattı.
Ben ne kadar mangal desem de ızgarada et pişirmenin küresel bir ismi var. Barbekü olarak nitelendirilen mangal keyfinin erkeklerin hakimiyetine girmesinin altında da işte bu Barbekü’nün anlamı yatıyor. Ama daha öncesinde neden mangalın erkeklerin oyuncağı olduğunu anlatmama izin verin.
