Alaattin AKTAŞ
Dikkat ederseniz başlıkta “Akaryakıt fiyatlarını kim belirliyor” demiyorum. Çünkü akaryakıt fiyatlarını belirleyen bir kişi ya da kurum yok. Akaryakıt fiyatları belli bir formüle göre “oluşuyor”; yani kendiliğinden, otomatik olarak oluşuyor.
Akaryakıt fiyatının oluşumunda en belirleyici etken hiç kuşku yok ki ham petrol fiyatı. Ama tek başına petrol fiyatına bakarak hesaplama yapmak “Akaryakıt niye zam görüyor” ya da “Niye ucuzlamıyor” demek yanıltıcı olabilir. Ham petrol fiyatından yola çıkarak genel eğilime bakmak yerinde bir davranış tabii ki ama öyle günlük ya da haftalık hareketler için petrol fiyatını izlemek yeterli değil.
İzlenmesi gereken uluslararası piyasalardaki akaryakıt fiyatları…
Türkiye’de fiyatlar, İtalya’nın Cenova şehrinde bulunan akaryakıt borsasındaki oluşan fiyatlara göre ortaya çıkıyor. Biz borsa denilince genellikle menkul kıymet borsalarını anlıyoruz ama tabii ki bir de ürün borsaları var…
Akaryakıtta fiyat oluşum mekanizması şöyle işliyor:
– Cenova’daki borsada motorin ve benzinin ton fiyatı anlık olarak oluşuyor. Tabii ki ürün fiyatını belirleyen temel olarak ham petrol fiyatı ama borsada oluşan arz ve talep de çok önemli. Örneğin ham petrol fiyatı sabit kalmış olsa bile motorine talep çoksa bu ürünün fiyatı artıyor. Ya da motorinin arzı az ise fiyat yine artış gösteriyor. Örneğin Rusya-Ukrayna savaşının bir dönem motorin arzını olumsuz etkilediğini ve bunun da motorin fiyatlarının benzinden daha hızlı artmasına yol açtığını hep birlikte yaşadık.
– Bu borsada oluşan son beş günün kapanış fiyatının ortalaması, yine bu beş gündeki Merkez Bankası döviz kurunun ortalaması üstünden TL’ye çevriliyor. Bu şekilde ortaya çıkan fiyat, mevcut fiyatın yüzde 3 üstünde ya da altındaysa zam veya indirim gündeme geliyor.
– Zam ya da indirim söz konusu olunca rafineri çıkış fiyatı bir formül çerçevesinde değiştiriliyor. Rafineri çıkış fiyatına KDV ve ÖTV ekleniyor ve oluşan fiyat dağıtım şirketlerine bildiriliyor.
– Dağıtım şirketleri de kendi karlarını ve bayi karını ekleyerek “tavsiye edilen fiyatı” belirliyor ve yeni fiyatlar akaryakıt istasyonlarına iletiliyor.
