Ümit Özlale: Nedir bu açlık ve yoksulluk sınırı?

Asgari ücret tartışmaları bütün hı­zıyla devam ediyor. Geçen haf­ta asgari ücreti açlık sınırı üzerinden tartışmanın yaratacağı olumsuzlukla­ra dikkat çekmek istedim. Bu hafta da devamlı kamuoyunun gündeminde ol­duğu için açlık ve yoksulluk sınırı hak­kında yazmak istedim.

Çoğu ücret tartışmasında referans kabul edilen açlık ve yoksulluk sınır­larını TÜRK-İŞ 1987’den beri hesap­lıyor. TÜRK-İŞ’in hesabının öznesi 4 kişilik temsili bir hane. Açlık sını­rı da aslında bu hanenin dengeli bes­lenmek için bir ayda yapması gereken gıda harcamasını temsil ediyor. Bura­daki “dengeli beslenme” ifadesi önem­li zira aç kalmamak için sağlıksız ama karbonhidrat yoğun bir beslenme ka­lıbıyla günlük kalori ihtiyacınızı daha ucuza karşılama imkânınız da var.

Ör­neğin siyaseten çok popüler olan si­mit hesabıyla 4 kişilik hanenin ihtiyaç duyduğu aylık gıda harcaması 5400 TL oluyor. TÜRK-İŞ’in Kasım 2024 için açıkladığı açlık sınırı ise 20.400 TL. Tabii bir de insan Çalışma ve Sos­yal Güvenlik Bakanlığı’ndan bir şeyler duymak istiyor ama bakanlığın web sayfasına gittiğinizde açlık sınırıyla ilgili herhangi bir istatistik ya da de­ğerlendirme görmüyorsunuz.

TÜİK, geçen seneye kadar Asgari Ücret Tespit Komisyonu’nun belirtti­ği yöntemi kullanarak ağır, orta ve ha­fif iş kollarında çalışan ortalama işçi­ler için günlük gıda harcaması tuta­rını ve yaşam maliyetini hesaplardı. Artık hesaplamıyor. O sebeple de ya­şam maliyeti konusunda referansı­mız işçi sendikaları oluyor. TÜRK-İŞ gibi DİSK de açlık sınırını hesaplama­ya başladı ama ikisi arasında metodo­lojik farklılıklar var. Bu bölümde hem açlık sınırını ilk hesaplayan kuruluş olması hem de tartışmalarda referans kabul edilmesi nedeniyle TÜRK-İŞ’in açlık ve yoksulluk sınırlarını metodo­lojik açıdan inceleyelim istedim.

TÜRK-İŞ’in açlık sınırı Hacettepe Üniversitesi’nin 2000’lerin başında hazırladığı dengeli beslenme kalıbı­na ve 4 kişilik temsili hanenin gün­lük enerji ihtiyacına dayanıyor. Bu meşhur 4 kişilik hane yetişkin erkek, yetişkin kadın, 15–19 yaş grubunda genç erkek ve 4–6 yaş grubunda bir çocuktan oluşuyor. TÜRK-İŞ bu ha­nenin günlük enerji ihtiya­cını uluslararası çalışma­lara dayanarak 10600 Kcal olarak varsayıyor. Bu çalış­malar, bireyin cinsiyet, yaş, boy, ağırlık ve fiziksel akti­vite yoğunluğu gibi özellik­lerini dikkate alarak kilo­sunu koruması için ihtiyaç duyacağı kalori miktarını hesaplıyor.

Günlük enerji ihtiyacı­nın belirlenmesinden sonraki aşama ise bu enerji gereksinimini karşılaya­cak besin listesinin fiyatının hesap­lanması. Söz konusu besin listesi süt ve süt ürünleri, et-yumurta-bakliyat, sebze ve meyve, tahıl ürünleri, yağ, şe­ker, yağlı tohum, bal, şeker, reçel, tuz, baharat, salça, çay, ıhlamur gibi ürün­leri kapsıyor.

TÜRK-İŞ bu ürünlerin fiyatlarını Ankara’daki marketlerden ve semt pazarlarından derliyor. Yani açlık sınırı aslında Ankara’da yaşayan 4 kişilik temsili hanenin 2000’lerin başında belirlenen dengeli beslenme kalıbını sürdürebilmek için yapması gereken gıda harcaması. O yüzden de mutlaka farklı bölgelere ve günümüz tüketim eğilimlerine göre revize edil­mesi şart. Bu da Çalışma ve Sosyal Gü­venlik Bakanlığı ve TÜİK gibi kurum­lara önemli bir sorumluluk yüklüyor.