Türkiye, TÜİK istatistiklerine göre son yıllarda 20-21 milyon kadar buğday üretiyor. Bu veriye bakıldığında Türkiye dünyanın en büyük 12. buğday üreticisi konumunda görünüyor.
İlk üçte ise Çin, Hindistan ve Rusya gelirken, iç tüketim miktarında Türkiye dördüncü sırada yer alıyor. Diğer bir deyişle, ülke içerisinde üretilen buğday, ithal edilen ve ihracat edilen buğdayın muhasebesi yapıldığı zaman Türkiye’nin 30 milyon tondan fazla buğday tükettiğini söyleyebiliriz. Almanya için bu rakam 16 milyon ton iken, A.B.D. için 25 milyon ton, Fransa için ise 10 milyon tondan biraz fazla seviyede oluşuyor. Türkiye ile aynı hemen hemen aynı nüfusa sahip Almanya Türkiye’nin yarısı kadar buğday kullanırken, Türkiye’den 4 kat kalabalık olan A.B.D. yine Türkiye’den 5 milyon ton daha az buğday kullanıyor.
Diğer bir önemli husus ise Türkiye’nin toplam tarım arazilerinin %29 oranında buğday için kullanıldığı buna karşın bu oranın Almanya ve Rusya’da %23, İran’da %38 ve Kazakistan’da %50 olduğu görülüyor. Diğer yandan A.B.D.’nin sadece %9’luk arazisini buğday için kullandığı dikkat çekiyor.
Çizelge 1. Dünyanın en büyük 14 Buğday Üretici Ülkesi (2020 yılı)
Üstelik Türkiye dahilde işleme rejimi kapsamında bu kadar çok buğday kullanmasına rağmen üretim açısından çok alt sıralarda olan İtalya’nın ancak dörtte biri kadar makarna ihracatına sahiptir. Bu itibarla iç üretimdeki verimliliğin artması ve ülkenin beslenme politikasının tekrar ele alınması gerektiği çok açıktır. Çünkü Türkiye hali hazırdaki tarım arazilerinin %29’unu buğday için kullanmaktadır.
Eğer Türkiye 10 milyon ton daha fazla buğday üretsin dersek dekarda 400 kg verim üzerinden (normalde Türkiye ortalaması 350 kg) Buğday ekiliş alanını 2,5 milyon hektar genişletmemiz gerekir. Mevcut ekilebilir arazi içerisinde 2,5 milyon hektarlık genişleme ile Türkiye’nin buğday için ayırdığı arazi oranı en fazla %39 olabilecektir. Tabi bu alanların bol olduğunu varsayıyoruz. Şimdi 2,5 milyon hektarlık arazinin buğday üretimine yönelik ekilip biçilmesi için binlerce traktör ve biçerdöver ihtiyacı bulunmaktadır.
Ayrıca bu arazilerin bir kısmını sulanabilir hale getirmek, tesviye etmek ve toprakları işlemek gibi birçok yatırım zorunludur. 2021 yılında çiftçilerin buğday maliyetini kiloda 4,5-5 TL olarak hesapladığını biliyoruz. Bu durumda 2,5 milyon hektar arazide buğday üretmek için kabaca 50 milyar TL yani 3,7 milyar dolara ihtiyaç bulunuyor. Böyle bir operasyonun yıllar süreceğini ve Türkiye’nin yıllık buğday üretimini 30 milyon ton seviyesine çıkarmasının son derece zor olacağını söylemek yanlış olmayacaktır.
Türkiye’nin un ihracatındaki lider konumuna karşın makarna ve benzeri ürünler grubunda (GTİP 1902) pazarında payı %6,4’tür. Bu ürün grubu içerisinde sadece 1902.19 GTİP ürünlerinde Türkiye %14,2 gibi bir pay ile 2. sıradayken diğer makarna benzeri ürünlerde maalesef düşük pazar payına sahip durumdadır.
Elbette burada Türkiye’nin son yıllarda pazar payını artırdığı göz ardı edilmemelidir. 1902.19 grubu ürünlerde 2016 yılında %10,5 olan Pazar payı 2020 yılında %14,2 seviyesine çıkmıştır. Ancak global makarna ürünleri (1902 GTİP) pazarında Güney Kore’nin Türkiye’yi geçtiğini not etmekte fayda var.
Bu durum ilk bakışta olumsuz gibi görülse de Türk Makarna sanayisi için alternatif ürünler ve pazarlar bulabilecekleri büyük bir alan olduğunu göstermektedir. Nihayetinde Uzakdoğu Asya ülkelerindeki noodle benzeri ürünler dünya çapında alıcı bulmuş ve bu ürünleri üreten ülkeler global pazarda kendilerine yer bulabilmişlerdir.
Çizelge 3. Dünyanın en büyük makarna grubu ürün üreticilerinin 2016-2020 yılları arasındaki pazar paylarının değişimi (GTİP 1902)
| 2016 | 2017 | 2018 | 2019 | 2020 | |
| İtalya | 29,8% | 28,3% | 28,8% | 29,0% | 29,8% |
| Çin | 9,6% | 9,2% | 9,1% | 8,9% | 8,2% |
| Güney Kore | 4,7% | 5,5% | 5,5% | 5,9% | 6,6% |
| Türkiye | 4,8% | 5,2% | 5,5% | 5,8% | 6,4% |
Kaynak: TradeMap
Çizelge 4. 1902.19 GTİP makarna ürünlerindeki ilk 10 ihracatçı ülkenin 2016-2020 yılları arasındaki ihracat tutarları ve Pazar paylarının değişimi (bin dolar)
| Ülkeler | 2016 | 2017 | 2018 | 2019 | 2020 |
| Dünya | 3.844.100 | 4.084.569 | 4.229.092 | 4.293.510 | 5.061.239 |
| İtalya | 1.781.781 | 1.805.745 | 1.926.247 | 2.009.011 | 2.459.455 |
| Türkiye | 404.003 | 468.538 | 526.293 | 577.097 | 719.658 |
| A.B.D. | 132.675 | 120.678 | 128.595 | 133.340 | 157.464 |
| Suudi Arabistan | 61.815 | 66.305 | 61.395 | 91.870 | 151.307 |
| Tayland | 127.871 | 134.633 | 146.275 | 140.114 | 146.233 |
| İspanya | 78.505 | 81.435 | 81.975 | 90.153 | 103.978 |
| Belçika | 71.200 | 89.102 | 85.931 | 85.707 | 94.616 |
| Kanada | 100.421 | 74.681 | 77.060 | 71.658 | 82.946 |
| Mısır | 49.283 | 65.948 | 59.339 | 65.030 | 81.690 |
| Ülkeler | 2016 | 2017 | 2018 | 2019 | 2020 |
| İtalya | 46,4% | 44,2% | 45,5% | 46,8% | 48,6% |
| Türkiye | 10,5% | 11,5% | 12,4% | 13,4% | 14,2% |
| A.B.D. | 3,5% | 3,0% | 3,0% | 3,1% | 3,1% |
| Suudi Arabistan | 1,6% | 1,6% | 1,5% | 2,1% | 3,0% |
| Tayland | 3,3% | 3,3% | 3,5% | 3,3% | 2,9% |
| İspanya | 2,0% | 2,0% | 1,9% | 2,1% | 2,1% |
| Belçika | 1,9% | 2,2% | 2,0% | 2,0% | 1,9% |
| Kanada | 2,6% | 1,8% | 1,8% | 1,7% | 1,6% |
| Mısır | 1,3% | 1,6% | 1,4% | 1,5% | 1,6% |
Tarımsal gelişmede tek bir yol ya da tek bir doğru olmadığı bilinmekte olup çok dengeli bir kalkınma modeli kurmanın çok zor olduğu gözden kaçırılmamalıdır. Ancak buğday ekonomisi konusunda çalışan tüm tarafların bu ürüne ilişkin tüm başlıkları değerlendirirken sadece üretim ya da verimliliği artırma açısından değil ülkenin beslenme politikası ve ihracat pazarındaki konumunu geliştirmek üzere kurgulaması gerektiği söylenebilir.
www.gidahatti.com/makale/11586014/onur-terzi/global-bugday-muhasebesi
