Dünyada zeytinyağı fiyatları üretimdeki azalmaya bağlı olarak artmaya devam ederken, iklim değişikliğinin neden olduğu aşırı sıcak ve bölgelere göre değişen aşırı soğukların zeytin ağaçlarının kurumasına yol açtığına vurgu yapan uzmanlar, bunun sofralık zeytin ile zeytinyağı fiyatlarının artmasına neden olduğunu kaydettiler.
Uluslararası Ticaret Merkezi’nin (ITC) verilerine göre, dünyada yaklaşık 3 milyon ton zeytinyağı üretiliyor. Türkiye ise yılda 300 bin ton ile zeytinyağı üretiminde önde gelen ülkelerden biri. Ancak zeytinyağı üretimi, iklim değişikliğinin neden olduğu aşırı sıcak ve bölgelere göre değişen aşırı soğuklar bağlı olarak zeytin ağaçlarının kuruması, dolayısıyla sayılarının azalması nedeniyle azaldı. Bu da sofralık zeytin ile zeytinyağı fiyatlarının artmasına neden oldu.
Türkiye’de de zeytinyağı fiyatlarındaki yüksek artışlar nedeniyle önce ihracatta fon uygulamasına geçildi, ancak bu da fiyat artışlarının önüne geçemeyince Ticaret Bakanlığı, 1 Kasım 2023 tarihinde başlayacak hasada kadar zeytinyağı ihracatını yasakladı.
“Üretilen zeytinyağının yüzde 75’ini 8 ülke üretiyor”
Dünyada zeytinyağı üreten ülke sayısının sadece 10 olduğunu vurgulayan Ankara Üniversitesi Gıda Güvenliği Enstitüsü Müdürü Mücahit Taha Özkaya, Akdeniz Havzası’nda yer alan bu ülkelerin dünyadaki zeytinyağı üretiminin yüzde 90’ını ürettiğini kaydetti.
Türkiye’nin yılda 2,5 milyon bitkisel yağ ihtiyacı olduğunu belirten Özkaya, “Üretilen zeytinyağının yüzde 75’ini 8 ülke tüketir. Bu ülkelerin nüfusu da dünya nüfusunun yaklaşık yüzde 5’ini oluşturur. Şu an dünyada dış ticarette kullanılan zeytinyağı miktarı 1 milyon ton. ‘Param var, ben çok zeytinyağı almak istiyorum’ diye düşünseniz de alacağınız zeytinyağı miktarı 1 milyon ton. Şu anda dünyada en büyük zeytinyağı ithalatçısı ABD, yaklaşık 300 bin ton zeytinyağı alır ve tüketir. Oysa ABD’nin çok daha fazla bitkisel yağa ihtiyacı vardır. Bugün dünyadaki zeytinyağı miktarını 3 milyon tondan 6 milyon tona çıkarabilmek için bir bu kadar daha ağaç dikmek gerekiyor. Bunu da en az 15 yıl beklememiz gerekiyor” ifadelerini kullandı.
“Zeytin ağaçlarının en büyük düşmanı, iklim değişikliği”
Özkaya, zeytin ağaçlarının en büyük düşmanının iklim değişikliği olduğunu, aşırı soğuk ve aşırı sıcakların zeytin ağaçlarının çiçeklerini öldürdüğünü belirterek, şöyle devam etti:
“Zeytincilikteki en büyük sıkıntılardan bir tanesi ekolojidir. Zeytin, iklim değişikliğine karşı dayanıklı. Bugün sahra çölünde 25 metre aralıklarda dikilmiş zeytin ağaçları var. Hiç sulama yapılmadan büyüyor. Sahrada yağmur yok. Gece ve gündüz farkından dolayı yoğunlaşmayla 150 milimetreye yakın yağışa yakın nem oluşur. Zeytin ağacı bundan faydalanır ve büyür. Meyve verir. Zeytin ağacını 600 ve 1000 milimetreye yakın yağış alan bir yerde yetiştirebilirsiniz. Zeytin ağaçları alıştığı su rejimini ister. Bunları bulamadığı zaman kuruma meydana gelir.”
Mayıs 2019’da zeytin ağaçlarının çiçeklerinin aşırı sıcaklardan dolayı yandığını hatırlatan Özkaya, aynı durumun önümüzdeki yıllar içerisinde beklendiğinin altını çizdi. İspanya’daki hava sıcaklığının 45 dereceyi görmesiyle zeytin ağaçlarının zarar gördüğüne dikkati çeken Özkaya, “Bu sene de buna benzer bir durum bekleniyor. Bazı çiçeklerin çıkışı, Mayıs ve Haziran ayının içinde. O dönemde şiddetli yağmurların yağması söz konusu olur veya sürekli yağmur yağarsa tozlanma meydana gelmez. Çiçek tozları uçmaz ve yine sıkıntı yaşarız. Eğer soğuk olursa bu sefer soğuktan çiçekler yanar. Yani her halükarda zeytin ağacı iklimden etkilenen bir ağaç. Kurumanın temel sebebi çiçeklerin kurumasıdır. Ağaçlarda kuruma pek fazla olmaz” dedi.
“Zeytin ağacı kış döneminde dinlenmeye girdiğinde taşınabilir”
Ankara Üniversitesi Gıda Güvenliği Enstitüsü Müdürü Özkaya, zeytin ağaçlarının bulundukları yerden başka bir bölgeye taşınmalarında problem olmayacağına işaret ederek, “Toprakta yumrusu varsa eğer yumrusuyla birlikte taşırsınız. Yoksa eğer toprağın altındaki kök sistemini bozmadan çok rahat taşıyabilirsiniz. Kış döneminde zeytin ağacı dinlenmeye girdiğinde taşınabilir. Gittiği yerde çok rahat büyüyebilir ve eski canlılığına kavuşabilir” dedi.
