Muhtarlık seçiminde de kendine özgü bir resmî adaylık usulü uygulanmalı ve gizli oy ilkesini güvence altına alan bir pusula standardı getirilmelidir.
Geçen hafta, bayram tatili nedeniyle Ege ve Akdeniz’in çeşitli köylerinde vakit geçirdim. Yerel seçimler taze sonuçlandığı için halk doğal olarak seçim sonuçlarını konuşuyordu.
Fakat ziyaret ettiğim hemen hemen her köyde ortak bir sorunla karşılaştım: Muhtarlık seçimlerinden dolayı kimi adaylar ve destekçileri, köydeki seçmenlerin bazılarıyla -kendilerini desteklediğini söylemesine rağmen oy vermemesinden ötürü- kavgalı veya dargındı.
“Peki ama kimin kime oy kullandığı nereden belli, oy gizli verilmiyor mu?” diye sorduğumda, pek çok köyde gizli oy ilkesinin fiilen anlamını yitirdiğini öğrendim.
Malum, muhtarlık seçimlerinde her aday kendi pusulasını kendi hazırlıyor. İşte bu hazırlık sürecinde aday, pusula tasarımını her bir seçmen için özel olarak tasarlıyor. Örneğin seçimden önce Ahmet kişisinden oy istemeye giden bir muhtar adayı, Ahmet’e özel bir pusula (özgün bir ihtiyar heyeti listesi içeren bir pusula) veriyor. Seçim günü akşamı oylar sayıldığında sandıktan bu münhasır pusula çıkmadığında Ahmet’in o muhtar adayına oy verip vermediği anlaşılıyor.
Birkaç yüz kişiden oluşan bir köyde rahatlıkla uygulanabilen bu usul, bazen Ahmet’in tüm ailesi için üç beş pusula verilerek de gerçekleşebiliyor. Böyle olunca da “açık oy” ve “aile oyu” gibi bir yöntem fiilen hayata geçiriliyor. Anayasa’daki (md. 67/2) “seçimler ve halkoylaması serbest, eşit, gizli, tek dereceli, genel oy, açık sayım ve döküm esaslarına göre, yargı yönetim ve denetimi altında yapılır.” hükmü de anlamını yitiriyor. Zira bu yolla gizli oy ilkesi rafa kaldırılıyor, eşit oy ilkesi de ailelerin genişliğine göre etkisini kaybediyor.
Benim duyduğum kadarıyla bu yöntem, kimi adayların seçimden önce oy satın almasına dahi neden oluyor. Öyle ya bir kişinin kime oy verip vermediği belli olacak ise bu konuda para karşılığı sözleşme yapmak gayet kolay bir biçim alıyor.
Muhtarlık ödeneğinin aylık en az 17 bin lira ve bir seçim döneminde toplam 1 milyon 20 bin lirayı bulduğu hesaba katıldığında bu riskin hayli yüksek olduğu malum.
Türkiye’de oyunu satmaya hazır yüz binlerin ve belki milyonların olduğu da bir gerçek.
