“Afyon’a gidilmez, bir yere giderken Afyon’dan geçilir” diye bir söz var. Türkiye’nin İstanbul’dan sonraki en işlek kavşağı Afyon… E tabii doğal olarak da en çok mola verilen ili… Hâlbuki Afyon, bu molaları uzatmanız, hatta tatilinizin birkaç gününü geçirmeniz için de sucuk ve kaymaktan başka birçok sebep sunabilir size.
“Olgunlaşmamış haşhaş kapsüllerine yapılan çiziklerden sızan, güçlü bir zehir olmakla birlikte içinde morfin, kodein vb. uyuşturucular bulunan madde.” Afyon’un Türk Dil Kurumu’na göre tarifi böyle… Bitkinin adı haşhaş olmasına rağmen şehrin adının “Afyon” olması hep bana garip gelmiştir. Gerçi şehre “haşhaş” deseydik o da enteresan olurdu değil mi?
Öyle afyon ya da haşhaş deyip geçmeyin. Afyon halkının yiyecek (özellikle de bükme, ağzıaçık, lokul, katmer, pide, ekmek, çörek içinde), yağ, ilaç, yakacak ve küspe olarak kullandığı haşhaş, bir dönem ABD ile Türkiye ilişkileri arasında büyük gerilime sebep oldu. Soğuk Savaş döneminde gençlerinde uyuşturucu kullanımının ve buna bağlı olarak ölümlerin artması üzerine ABD, özellikle de 1968’de iktidara gelen Richard Nixon, Türkiye’de haşhaş ekimini bitirmeye ant içti. Başarılı da oldu hani. 12 Mart 1971 Muhtırası’yla asker tarafından organize edilen Nihat Erim Hükümeti de “uyuşturucu” kelimesi etrafındaki gerekçelerle sadece afyon üretimini değil, haşhaş ekimini komple yasakladı. Aynı dönemde başta Afganistan ve Çin’de artan kaçak haşhaş ekimlerine, ABD’de üretilecek sentetik uyuşturuculara, Türkiye-SSCB ilişkilerine, Vietnam Savaşı’na ve hatta Kıbrıs mevzularına girmeyeyim şimdi. Elbette afyon krizi sadece Afyon’u ilgilendirmiyordu ama en büyük yansımaları bu şehirde oldu. Çiftçisi, yağhanecisi, tarım işçisi, taşirhanecisi, nakliyecisi derken binlerce kişi büyük zarara uğradı bu süreçte.
Yasak, nihayet CHP-MSP koalisyonunun kararıyla 1974’te kaldırıldı. Afyon, yine haşhaşın merkezi hâline geldi. Bu arada Türkiye’nin tek morfin (alkaloid) fabrikasının Bolvadin ilçesinde olduğunu biliyor muydunuz? Peki ya Afyon Müzesi’nde sergilenen ve Şuhut’tan çıkarılmış, MÖ 3. yüzyıla ait “Synnada Sikkesi”nde haşhaş kabartması bulunduğunu… Demek ki haşhaş, çok eski devirlerden beri bu coğrafyanın kaderiymiş.
AFYONKARAHİSAR, PARİS, HAMM!
Afyon, Afyon diyoruz ama şehrin tam adı Afyonkarahisar (Ben “Afyon” diye bahsetmeye devam edeceğim)… Türkiye’nin en çok (altı) heceye sahip ili… “Karahisar” mevzusuna sonra geleceğim ama önce bakalım bu Afyon nerede? Cevap veriyorum; Ege Bölgesi’nde… İnanın bu bilgi beni de çok şaşırtıyor. İnsana İç Anadolu şehri gibi gelen Afyonkarahisar’ın Ege’de olmasıyla ilgili de internette epey geyik yapılmış. Gerçi birisi “İç Ege’nin Paris’i” demiş ki Türkiye’deki şehirlerin hepsinin x’in Paris’i olarak anılmasından fena hâlde sıkıldım. Bari “İç Ege’nin Hamm’ı” deseydiniz. Zira Almanya’daki Hamm, Afyon’un kardeş şehri Afyon ve il merkezinde bu isimli bir bulvar var. Neyse çoğunluğun yorumlarına dönelim: “Kendini Egeli zanneden Yozgatlılardan oluşan güzide İç Anadolu ili.”, “Ege’nin yüzkarası bir şehir.”, “Gel de Muğla ile bir tut hadi.”, “Ege’nin Teksas’ı.”, “Haritada bölgeleri belirleyen coğrafyacı ekibin İç Anadolu yerine yanlışlıkla Ege’ye koyduğu şehir.”
