Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından AB mevzuatına uyum çerçevesinde yayımlanan yönetmelikle, gıdalarda belirli bulaşanlar için maksimum limitler yeniden belirlendi.
Türk Gıda Kodeksi Bulaşanlar Yönetmeliği, 5 Kasım 2023 tarihli Resmi Gazete’de yayımlandı.
Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından; gıdalarda bulunabilen belirli bulaşanların maksimum limitlerini ve bulaşanlar açısından riskin kaynağının belirlenmesi, önlenmesi, azaltılması veya ortadan kaldırılması için gıda işletmecisinin sorumluluklarını belirlemek amacıyla yayımlanan Yönetmelik; gıdalarda bulunabilen mikotoksinleri, bitki toksinlerini, metaller ve diğer elementleri, halojenli kalıcı organik kirleticilerini, işleme bulaşanlarını ve diğer bulaşanları kapsıyor.
Bulaşanlar için maksimum limitlerin uygulanması
Bulaşanların maksimum limitlerinin uygulanması ve piyasaya arz ile ilgili genel hükümlere yer verilen yönetmeliğe göre;
Yönetmelik ekinde yer alan ve maksimum limiti aşan miktarda bulaşan içeren gıdalar piyasaya arz edilemeyecek, gıdalarda hammadde olarak veya gıda bileşeni olarak kullanılamayacak.
Belirtilen maksimum limitlere uygun gıdalar, bu maksimum limitleri aşan gıdalar ile karıştırılamayacak.
Maksimum limitler, yönetmelik ekinde aksi bir durum belirtilmedikçe piyasaya arz edildiği haliyle gıdalara ve gıdaların yenilebilir kısımlarına uygulanacak.
Tahıl üretimi ve işlemenin entegre olduğu sistemlerde; gelen tüm partilerin temizlenmesi, ayıklanması ve işlenmesinin aynı işletmede olması durumunda, işlenmemiş tahıllar için maksimum limitler, üretim zincirindeki birinci aşama işlemeden önceki aşamada uygulanacak.
Belirlenmiş maksimum limitler, belirlenen tarihten itibaren ilgili gıdalar için geçerli olan maksimum limit olup varsa önceki maksimum limitler geçersiz hale gelecek. Gıda işletmecisi tarafından piyasaya arz tarihi ile ilgili geçerli belge sunulmaması halinde resmi kontrol tarihinde geçerli olan maksimum limit uygulanacak.
Kurutulmuş, seyreltilmiş, işlenmiş ve bileşen içeren gıdalar
Yönetmelik ekinde, kurutulmuş, seyreltilmiş, işlenmiş veya birden fazla bileşen içeren gıdalar için maksimum limit belirlenmemişse bulaşanların maksimum limitleri uygulanırken;
Kurutma veya seyreltme işlemi ile bulaşan konsantrasyonunda ortaya çıkan değişiklikler,
İşleme ile bulaşan konsantrasyonunda ortaya çıkan değişiklikler,
Bileşenlerin üründeki nispi oranları,
Analitik ölçüm limiti,
dikkate alınacak.
Bakanlığın resmi kontrolleri sırasında; kurutma, seyreltme veya işleme işlemleri ya da bu işlemler sonucunda elde edilen kurutulmuş, seyreltilmiş, işlenmiş ve/veya birden fazla bileşen içeren gıdalar için konsantrasyon, seyreltme veya işleme faktörü ve karıştırma söz konusu olduğunda bileşenlerin oranı gıda işletmecisi tarafından temin edilerek, doğrulanacak.
Gıda işletmecisinin gerekli konsantrasyon, seyreltme veya işleme faktörünü belirlemediği veya belirlenen faktörün sunulan gerekçeler ışığında Bakanlık tarafından doğru bulunmadığı durumlarda, insan sağlığının en üst düzeyde korunması amacıyla Bakanlık, eldeki bilgiler ışığında uygun bir faktör belirleyecek.
Bakanlık, bebek ve küçük çocuklara yönelik gıdalarda bu Yönetmelikte maksimum limit belirlenmemiş bulaşanlar için özel önlemler alabilecek.
Yönetmelik ekinde yer alan bulaşanları içeren gıdalara, kasten kimyasal işlemlerle detoksifikasyon yapılamayacak.
Piyasaya arz edilmeden önce işleme tabi tutulacak gıdalar
Son tüketici için piyasaya arz edilmeden veya gıda bileşeni olarak kullanılmadan önce ayıklama veya diğer fiziksel işlemlere tabi tutulacak gıdalarla ilgili olarak yönetmelik ekinde bulaşan için maksimum limit belirlenmiş olması durumunda bu limitlere uygun olan gıdalar;
Son tüketici için piyasaya arz edilmemesi veya gıda bileşeni olarak kullanılmaması, kullanım amacını gösteren ve “Son tüketici için piyasaya arz edilmeden veya gıda bileşeni olarak kullanılmadan önce [bulaşanın adı] miktarını azaltmak amacıyla ayıklama veya diğer fiziksel işlemlere tabi tutulması gereken ürün” ifadesini içerecek şekilde açıkça etiketleme yapılması ve bu ifadeyle birlikte sevkiyat/parti tanımlama kodunun her bir ambalajın etiketinde ve bunlara eşlik eden orijinal dokümanın üzerinde silinmeyecek şekilde yer alması şartıyla piyasaya arz edilebilecek.
Ayıklama ve/veya diğer fiziksel işlemlere tabi tutulduktan sonra, son tüketici için piyasaya arz edilen veya gıda bileşeni olarak kullanılan gıdalar için belirlenen maksimum limitlere uygun olması ve bu işlemlerin diğer zararlı kalıntılara yol açmaması şartıyla son tüketici için piyasaya arz edilebilecek ve/veya gıda bileşeni olarak kullanılabilecek.
Bulaşan seviyelerini düşürmek amacıyla ayıklama veya diğer fiziksel işlemlere tabi tutulacak gıdalar, son tüketici için piyasaya arz edilmesi veya gıda bileşeni olarak kullanılması amaçlanan gıdalar ile karıştırılamayacak.
Etiketleme kuralları
Fındık, yerfıstığı, diğer yağlı tohumlar, bunlardan türetilen ürünler ve tahılların her bir ambalajının etiketinde ve bunlara eşlik eden orijinal dokümanın üzerinde kullanım amacına ilişkin açık bir ibare yer alacak. Sevkiyat/parti tanımlama kodu, sevkiyatın her bir ambalajının üzerine ve beraberindeki orijinal belgenin üzerine silinmeyecek şekilde işaretlenecek. Ayrıca, bu dokümanda belirtilen sevkiyat alıcısının ticari faaliyeti, kullanım amacı ile uyumlu olacak.
Kullanım amacında gıda olarak piyasaya arz edilmeyeceğine dair açık bir ibarenin olmaması durumunda, piyasaya arz edilen fındık, yerfıstığı, diğer yağlı tohumlar, bunlardan elde edilen ürünler ve tahılların tümü için ekte belirtilen maksimum limitler uygulanacak.
Fındık, yerfıstığı ve diğer yağlı tohumlar için maksimum limitlerin uygulanması ile ilgili olarak rafine bitkisel yağ üretiminde kullanılacaklarda getirilen istisna, yalnızca kullanım amacını gösteren ve her bir ambalajının etiketinde ve bunlara eşlik eden orijinal dokümanın üzerinde “rafine bitkisel yağ üretiminde kullanılacak ürün” ifadesinin yer alması halinde geçerli olacak. Bu istisnanın uygulanabilmesi için ürünlerin son varış noktasının bir yağ fabrikası olması gerekecek.
Gıda işletmecilerinin sorumlulukları
Gıda işletmecileri; maksimum limit belirlenen gıdaların yanı sıra ulusal ve uluslararası risk değerlendirme otoriteleri tarafından insan sağlığı açısından risk oluşturabileceği değerlendirilmiş olan ve ekte maksimum limit belirlenmemiş gıdalar veya ekte yer almayan bulaşanlar için bu riskin kaynağının belirlenmesi, önlenmesi, azaltılması veya ortadan kaldırılması çalışmalarını yapar ve gerekli düzeltici tedbirleri alacaklar.
Gıda işletmecileri, yürüttükleri çalışmalara ait kayıtları ve çalışmanın etkinliğini gösteren raporu tutacaklar ve Bakanlığın talep etmesi halinde bunları paylaşacaklar. Bakanlık, gerekli hallerde daha ileri tedbirlerin alınmasını sağlayacak.
Yönetmelik kapsamında maksimum limit belirlenen bulaşanlar için yürürlükteki mevzuatta belirtilen hükümlere uygun numune alma ve analiz metotları uygulanacak.
Yönetmeliğe aykırı durumlarda 5996 sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanununun ilgili maddelerine göre idari yaptırım uygulanacak.
Avrupa Birliği mevzuatına uyum
Gıdalarda Belirli Bulaşanların Maksimum Limitlerini Belirleyen 25/4/2023 tarihli ve (AB) 2023/915 sayılı Komisyon Tüzüğü dikkate alınarak Avrupa Birliği mevzuatına uyum çerçevesinde hazırlanan yönetmeliğin yürürlüğe girmesiyle birlikte, 29/12/2011 tarihli ve 28157 üçüncü mükerrer sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Türk Gıda Kodeksi Bulaşanlar Yönetmeliği yürürlükten kaldırıldı.
Yönetmelik kapsamında faaliyet gösteren gıda işletmecileri, 31/12/2023 tarihine kadar bu Yönetmelik hükümlerine uymak zorunda olacaklar.
Yönetmeliğin yayımı tarihinden önce faaliyet gösteren gıda işletmecileri, Yönetmeliğe uyum sağlayana kadar, yürürlükten kaldırılan Yönetmelik hükümlerine ve bulaşanlar ile ilgili olarak 5996 sayılı Kanun kapsamında yapılan Bakanlık uygulamalarına uymak zorunda olacaklar.
Yönetmeliğin yayımı tarihinden önce faaliyet gösteren gıda işletmecileri tarafından 31/12/2023 tarihinden önce piyasaya arz edilen ürünler dördüncü fıkra hükümleri saklı kalmak kaydıyla 31/12/2024 tarihine kadar piyasada bulunabilecek.
Tarih belirlenmiş maksimum limitler
Yönetmelik ekinde tarih belirlenmiş maksimum limitler için;
Tek tarih belirlenmiş olanlarda; belirlenen tarihten önce piyasaya arz edilmiş ve varsa bir önceki maksimum limite, yoksa yürürlükten kaldırılan Yönetmelik hükümlerine ve bulaşanlar ile ilgili olarak 5996 sayılı Kanun kapsamında yapılan Bakanlık uygulamalarına uygun olan gıdalar belirlenen tarihten itibaren bir yıl sonraki tarihe kadar piyasada bulunabilecek.
İki tarih belirlenmiş olanlarda ilk tarih için (a) bendi hükümleri uygulanacak, ikinci tarihten önce piyasaya arz edilmiş ve ilk tarih için belirlenmiş maksimum limitlere uygun olan gıdalar ikinci tarihten itibaren bir yıl sonraki tarihe kadar piyasada bulunabilecek.
Yönetmelik yayımı tarihinde yürürlüğe girecek.
