İstanbul Sanayi Odası’nın (İSO), sanayi sektörünün devler ligini belirleyen “Türkiye’nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu Araştırması”nın 2022 yılı sonuçlarına göre, listedeki firma sayısıyla zirvede gıda sektörü yer aldı. 2021’de 99 firma ile listede temsil edilen gıda sektörü, bu sayıyı iki artırdı ve 101 firma ile ilk sırada yer aldı.
İstanbul Sanayi Odası (İSO), “Türkiye’nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu Araştırması-2022” sonuçlarını açıkladı.
İSO 500, 6 Şubat depremleri nedeniyle geç açıklandı
İSO Yönetim Kurulu Başkanı Erdal Bahçıvan, bu yıl 6 Şubat Kahramanmaraş depremleri nedeniyle İSO 500’ün 55’incisini gecikmeli açıkladıklarına vurgu yaptı.
İSO 500 Büyük listesi içinde depremin etkilediği 11 ilden 2021 listesinde 72 sanayi kuruluşu olduğunu, 2022 yılında ise bu sayının 66 olduğunu belirten Bahçıvan, “Listeye bölgeden giren sanayi tesislerimizin bazıları ağır hasar aldı, bazıları hafif… Hasarı ne olursa olsun, tüm sanayi tesislerimiz; başta çalışanlarının fedakarlığı olmak üzere, devletimizin ve sanayicilerimizin büyük dayanışmasıyla çarklarını kısa sürede yeniden döndürmeyi başardı” dedi.
500 Büyüğün satışları yüzde 119 arttı
Bahçıvan’ın ifadesiyle “Sanayinin ve kısmen de Türkiye ekonomisinin, gerçek anlamda bir check-up’ını ortaya koyan” İSO 500’de üretimden satışlar, 2022 yılında yüzde 119 oranında artarak 2 trilyon 48 milyar liradan 4 trilyon 485 milyar liraya çıktı.
Bu yüksek oranlı artışta, ihracattaki güçlü performansın yanı sıra canlı yurt içi talep, yükselen kur ve fiyatlar ile ihracat gelirlerinin TL karşılıklarındaki artış belirleyici rol oynadı.
2022 yılının verileri yıl sonu tüketici enflasyonu ile arındırıldığında üretimden satışların reel olarak 2021 yılına göre yüzde 33,3 ile oldukça yüksek bir artış sergilediği görülüyor.
Reel değişimleri hesaplarken bu yıl da, yıl sonu TÜFE enflasyonunu kullandıklarını, ancak 2022 sonunda TÜFE enflasyonu yüzde 64,27 iken, ÜFE enflasyonunun yüzde 97,72’ye ulaştığına işaret eden İSO Başkanı Bahçıvan, sanayicinin ekonomik gerçeklerini yansıtan asıl enflasyonun ÜFE olduğunu hatırlatarak, ÜFE’nin çok daha hızlı arttığını ve üretici ile tüketici enflasyonu arasındaki makasın oldukça geniş olduğunu vurguladı. Yıl sonu ÜFE enflasyonu kullanıldığında, üretimden satışlardaki reel artış yüzde 10,8’e kadar iniyor.
Satışların yarısından fazlası ilk 50’den
Üretimden satışların 50’lik gruplara göre dağılımında; ilk 50 kuruluşun uzun yıllardır yüzde 50 bandında seyreden ağırlığının bu yıl biraz daha artırarak yüzde 52’ye çıktığı görülüyor. İlk 100 firmanın İSO 500 içindeki payı ise yüzde 65’lere ulaşıyor.
Sıralamada 100-200 arasında kalan şirketlerin İSO 500’deki ağırlığı yüzde 14,4 olurken, geriye kalan 300 şirket de yüzde 20,6’lık pay aldı.
Türkiye’nin ihracatının yüzde 12,9 oranında artarak 254 milyar doları aştığı 2022 yılında İSO 500’ün ihracatı ise yüzde 14,1’lik artışla 98 milyar dolara yaklaştı. İSO 500’ün ihracat artışı, Türkiye genelinin 1,2 puan üzerinde gerçekleşirken, hem Türkiye hem de İSO 500 tarihindeki en yüksek ihracat rakamına ulaşılmış oldu.
İSO 500’ün Türkiye sanayi ihracatı içindeki payı ise yüzde 40’lar civarında oldu.
İSO 500’ün 2022’de faaliyet karı yüzde 96 oranında artarak; 342 milyar liradan 671 milyar liraya çıktı. Buna karşılık faaliyet karlılığı oranı, yüzde 14,8’den 2 puan düşerek yüzde 12,8’e geriledi.
Benzer şekilde faiz, amortisman ve vergi öncesi karın yüzde 100’e yakın bir artışla 405 milyar liradan 808 milyar liraya yükseldi. Aynı yılda FAVÖK karlılığı oranı, aynen faaliyet karlılığında olduğu gibi 2,1 puan düşüşle yüzde 17,5’ten yüzde 15,4’e geriledi.
Yine vergi öncesi kar ve zarar toplamı yüzde 121 artarak 219 milyar liradan 485 milyar liraya yükseldi. Ancak satış karlılığı oranı 0,2 puan düşüşle yüzde 9,3’e indi. Bu da tüm karlılık rasyolarında geçen yıla göre daha düşük bir kar yılı geçirildiğini gösterdi.
2022 yılında İSO 500’ün diğer faaliyetlerden olağan gelir ve karları 683 milyar lira iken, gider ve zararları 572 milyar lira olarak gerçekleşti. Bu iki rakam arasındaki fark alındığında, İSO 500’ün üretim faaliyeti dışı net geliri 111 milyar lira artarken, bir önceki yıla göre artış oranı da yüzde 14,6 ile sınırlı düzeyde gerçekleşti.
Sanayinin son 10 yıldaki üretim faaliyeti dışı gelirlerinin dönem kar ve zarar toplamı içindeki payları, son 5 yılda yüzde 88 düzeyinden yüzde 23’lere kadar gerilemiş durumda.
İSO 500’ün finansman giderleri 2022’de yüzde 32,6 oranında artarak 209 milyar liradan 277 milyar liraya yükseldi. Böylece finansman giderlerinin faaliyet karına oranı belirgin bir düşüş göstererek yüzde 61,1’den yüzde 41,3’e indi. Buna göre, geçen yıl giderleri işletmelere çok daha az yük oldu.
Veriler 2022 yılında İSO 500’ün aktif toplamının yüzde 83 artarak 2,1 trilyon liradan 3,9 trilyon liraya yükseldiğini gösteriyor. Aktifler içerisinde ana kalemler incelendiğinde, dönen varlıklar yüzde 78 artışla 1,4 trilyon liradan 2,5 trilyon liraya; duran varlıklar ise yüzde 95 artışla 706 milyar liradan 1,4 trilyon liraya yükselmiş durumda.
2022’de özkaynaklar 624 milyar liradan 1,4 trilyon liraya yükselerek yüzde 124 artarken; toplam borçlar 1,5 trilyon liradan 2,5 trilyon liraya çıkarak yüzde 67 büyüdü. Bu da aktiflerdeki büyümenin geçmiş yıllardan farklı olarak borçlanmadan ziyade özkaynak yoluyla finanse edildiğini gösterdi.
Yüksek karların desteğinin yanı sıra borçlanma imkan ve eğilimindeki düşüşün etkisiyle, İSO 500 kuruluşlarında borçların payı yüzde 70,7’den yüzde 64,3’e gerilerken; özkaynakların payı yüzde 29,3’ten yüzde 35,7’ye çıkmış bulunuyor.
Sanayi kuruluşlarının borcu arttı, Bahçıvan uyardı!
İSO 500’de mali borçların yüzde 64 artışla 796 milyar liradan 1,3 trilyon liraya, diğer borçların da yüzde 70’e yakın bir artışla 711 milyar liradan 1,2 trilyon liraya yükseldiği görülüyor.
2021 gibi 2022’de de diğer borçların mali borçların üzerinde bir büyüme sergilediği, başka bir deyişle faaliyetlerin finansmanında ticari borçların daha fazla kullanılması dikkat çeken, Bahçıvan, ekonominin küçülmeye başladığı bir dönemde bu borç döngüsüne girilmesinin, reel sektörü en çok zorlayan konulardan biri olacağının altını çizdi. Bahçıvan, “Bu durumun önümüzdeki günlerde sektörler arasındaki değer zincirlerinde bir kırılmaya neden olabileceğine dikkatinizi çekmek istiyorum” ifadesini kullandı.
İSO 500 kuruluşlarında kısa vadeli mali borçlardaki artışın yüzde 99 ile uzun vadeli mali borçlardaki yüzde 37’lik artışın üzerinde gerçekleştiği görülüyor. Böylece kısa vadeli mali borçların toplam mali borçlar içindeki payının 2022’de ilk kez yüzde 50 bandını aşarak yüzde 42,8’den yüzde 52,1’e yükselmesi dikkat çekiyor.
Bu artışta, negatif faiz ortamının yanı sıra yeni kredi uygulamalarının kısa vadeli kredi kullanımını özendirmesinin etkili olduğunu vurgulayan Bahçıvan, “Yüksek faiz ortamında firmaların bu durumdan çok daha olumsuz etkileneceğini söyleyebiliriz” dedi.
Sanayide teknoloji yoğunluğu
Devreden KDV sorunu 2022’de çok daha belirgin bir hale gelmiş durumda. İSO 500’ün devreden KDV yükü yüzde 107 oranında artarak 49 milyar liraya yaklaştı.
Sanayinin teknolojik yapısı hakkında ipuçları içeren verilere göre, 2022 yılında yaratılan katma değer içerisinde en yüksek payı yüzde 37,7 ile orta-düşük teknoloji yoğunluklu sektörler alıyor. Bu grubun payı bir önceki yıla göre 5,3 puan artarken, buna karşılık düşük teknoloji yoğunluklu sanayilerin payı 4,4 puan düşüşle yüzde 28,9’a, orta-yüksek teknolojili sanayiler grubunun payı 1,1 puan düşüşle yüzde 27,2’ye gerilemiş durumda. Yüksek teknoloji yoğunluklu sanayiler grubunun payı ise 0,1 puan artışla yüzde 6,2 oldu.
Yaratılan katma değerin teknoloji yoğunluğuna bakıldığında, özellikle son yıllarda düşük teknolojiden orta-düşük teknolojiye doğru bir kayma dikkat çekiyor. Ama orta-düşükten orta-yüksek teknolojiye, orta-yüksek teknolojiden yüksek teknolojiye geçişte ise bir patinaj söz konusu…
İSO 500 içinde Ar-Ge yapan kuruluş sayısı 2021’de 265 iken, 2022’de 260’a geriledi. Bu şirketlerin yaptıkları Ar-Ge harcamalarının yüzde 80’in üzerinde bir artışla 16 milyar TL’yi aştığı görülüyor. Ancak sanayi kuruluşlarının satışlarının giderek daha küçük bir bölümünü Ar-Ge harcamalarına ayırmaları dikkat çekici…
İSO 500, istihdamını yüzde 4 artırdı
İSO 500 istihdamının 2022 yılında yüzde 4,1 artarak yaklaşık 800 bin kişiye ulaşırken, aynı yılda ödenen maaş ve ücretlerdeki artış da yüzde 86 civarlarında gerçekleşti.
İSO 500 içinde halka açık kuruluşların sayısı 2017-2021 döneminde 65-69 bandında seyrettikten sonra 2022’de 8 adet artarak 73’e yükseldi. Böylece İSO 500 içinde halka açık kuruluşlar sayısı bugüne kadarki en yüksek düzeyine ulaştı.
İSO 500’de yer alan kuruluşların bağlı olduğu odalara göre dağılımı, Anadolu lehine değişimin devam ettiğini gösteriyor.
Son yıllarda sayısal olarak düşüş eğiliminde olmasına karşın en büyük pay 152 firma ile halen İstanbul Sanayi Odası’na ait iken, bunu 40 kuruluş ile Kocaeli Sanayi Odası izliyor.
Ankara Sanayi Odası 39, Ege Bölgesi Sanayi Odası 38, Gaziantep Sanayi Odası 28, Kayseri Sanayi Odası 17, Bursa Ticaret ve Sanayi Odası 15 kuruluş ile listede yer aldı.
Gıda Sektörü firma sayısıyla zirvede
İSO 500’ün 10’lu sektör gruplandırmasına göre dağılımında;
2022’de üretimden satışlara göre en yüksek paya sahip olan sektör yüzde 23,4 ile “ana metaller ve makine imalatı sanayii” olurken, ikinci sırada yüzde 23,3 ile “kimyasal ürünler, plastik ve kauçuk ürünleri”, üçüncü sırada ise yüzde 14’lük payıyla “kara, deniz taşıtları ve yan sanayii” yer aldı.
Buna karşılık firma sayısında ilk sırayı, 2021’e göre İSO 500’e giren firma sayısını 2 artışla 101’e çıkaran gıda sektörü aldı.
İlk 10’da değişiklik yok!
İSO 500 çalışmasında 2022 yılında üretimden satışlara göre en büyük kuruluş, geçen yıllarda olduğu gibi 418,4 milyar liralık satışlarıyla Tüpraş olurken, ikinci büyük kuruluş 189,2 milyar lira ile Star Rafineri oldu. Üçüncü sırada 140,1 milyarlık üretimden satışlarıyla Ford Otomotiv yer alırken, sıralamanın ilk 10’unda yer alan şirketlerde 2021 yılına göre bir değişiklik olmadı.
Bahçıvan: “En büyük ihtiyaç finansal istikrar”
İSO 500 verilerinin, sanayicilerin ülkenin geleceğine olan inancının bir göstergesi olarak da kabul edilmesini isteyen İSO Başkanı Erdal Bahçıvan, şöyle konuştu:
“Bu inancın ve azmin azalmadan devam edebilmesi için sanayicimizin, üretim hayatımızın en büyük ihtiyacı; finansal istikrardır. Bu bağlamda, sürdürülebilir ve nitelikli büyüme için gerekli olan finansal istikrarın yeniden tesisi doğrultusunda ekonomi yönetimi tarafından atılan adımları önemli buluyoruz. Bu nedenle kısa süre önce açıklanan “Orta Vadeli Programı” çok önemsiyoruz. Kararlılıkla uygulanmasını beklediğimiz Orta Vadeli Programın başarısının, ülkemizin uzun süredir ihtiyaç duyduğu dış kaynak akışını da sağlayacağına inanıyorum. Bu kaynak akışının; uzun süredir ihtiyaç duyduğumuz teknolojiye dayalı, nitelikli yeni sanayi yatırımları ile buluşturulması en büyük dileğimiz.”
İSO 500’deki gıda sektörü firmaları
Unilever (41), Eti Gıda (43), Toros Tarım (46), Coca-Cola İçecek (60), Konya Şeker (63), Abalıoğlu Yağ Sanayi (66), Sütaş (70), Şenpiliç (71), Bunge Gıda (81), Başhan Tarımsal Ürünler (83), Türkşeker (85), Banvit (88), Abalıoğlu Lezita Gıda (90), Gümüşdoğa Su Ürünleri (94), Er Piliç Entegre (96), Çaykur (106), BEYPİ Beypazarı Tarımsal Üretim (111), Tarım Kredi Yem Sanayi (112), Oba Makarnacılık (118), Kılıç Deniz Ürünleri (129), Cargill Tarım ve Gıda (135), Aves Enerji Yağ ve Gıda (136), Mutlu Makarnacılık (138), Namet Gıda (151), Altınmarka Gıda (152), Reka Bitkisel Yağlar (155), Pro Yem (156), Şölen Çikolata Gıda (159), Kayseri Şeker (163), Doğuş Çay ve Gıda (164), Pınar Süt Mamulleri (165), Abalıoğlu Yem (167), Gedik Tavukçuluk (169), Kadooğlu Yağ (171), Memişoğlu Tarım Ürünleri (180), Tarım Kredi Tedarik ve Üretim (189), Türk Tuborg Bira (197), Göknur Gıda Maddeleri (202), C.P. Standart Gıda (203), Keskinoğlu Tavukçuluk (207), Durak Fındık (211), Elita Gıda (214), Trakyabirlik (219), Anadolu Efes Biracılık (220), Savola Gıda (238), Eksun Gıda Tarım (255), Tukaş Gıda (256), Kent Gıda (260), Sofra Yemek Üretim (266), Ulusoy Un (273), Yayla Agro Gıda (274), Hastavuk Gıda (278), Arbel Bakliyat (279), Yonca Gıda (283), Aydın Kuruyemiş (305), Ofis Yem Gıda (309), Panagro Tarım Hayvancılık (322), Lesaffre Turquie Mayacılık (325), Nuh’un Ankara Makarnası (326), Göymen Food Gıda (328), Balsu Gıda (329), Omnia Nişasta (338), ADM Besin ve Tarım (340), Er Yem Gıda Tarım Ürünleri (341), Akyem Adana Yem Yağ (342), Armada Gıda (347), Bifa Bisküvi (352), Bupiliç Entegre Gıda (353), Lidersan Sağlık ve Gıda Ürünleri (359), Enka Süt ve Gıda Mamulleri (361), Tat Gıda (365), Yörükoğlu Süt (367), Pamyağ Gıda (379), Verde Yağ Besin Maddeleri (384), Sayınlar Gıda (387), Yavuz Gıda (388), Kervan Gıda (391), Yavuzkan Hazel Gıda (396), Beşler Makarna Un İrmik (399), Et ve Süt Kurumu (406), Ova Un (409), Kaanlar Gıda (416), Tadım Gıda (423), Abalıoğlu Balık ve Gıda Ürünleri (445), Ofi Tarım (459), Doruk Un (465), Kozlu Gıda (467), Soyyiğit Gıda (470), ISS Hazır Yemek (474), As Ofis Damızlık Yumurta Yem Gıda (477), Uludağ İçecek (479), Pınar Entegre Et ve Un (484), Çekok Gıda (488), TARFAŞ Tarımsal Faaliyetler (489), Agrobest Grup (490), Dimes Gıda (491), Ulaş Gıda Un (492), Durum Gıda (493), Teksüt Süt Mamulleri (498).
