Son yıllarda sayısı giderek artan ve daha fazla noktayı istila eden kahverengi kokarca böceği, fındık başta olmak üzere her türlü tarım ürününe zarar veriyor. Geçtiğimiz yıl yüzde 40’ını bu böcek yüzünden kaybettiğimiz fındığı 2025’te de kokarca istilası bekliyor mu? Sakarya Üniversitesi’nde geliştirilen ‘TutSAK’ kokarcalardan kurtulmanın anahtarı olabilir. Tek bir şartla, topyekûn mücadele! Projenin öncüsü Prof. Dr. Mustafa Zengin anlattı.
Dokununca, öldürünce hatta durduğu yerde bile dayanılması zor, kötü bir koku yayan kokarca böceği, bir süredir Türkiye’yi de sarmış durumda. Bu süre yerleşmiş diğer böceklerdeki gibi yüzyıllar ya da mevsimlik de değil. İnsanlık için kısa ama kokarca böceğinin kokusuna maruz kalmak için yeterince uzun olan 8 yıl, pek çok kaybın bu böcek yüzünden yaşanmasıyla geçti. İlk kez 2017’de tanıştığımız ve onun kötü yüzünü henüz pek de tanımadığımız günlerde sayıları da oldukça azdı. Ancak geçen 8 yılda istilacı kokarca Türkiye’nin dört bir yanını sardı. Ekinlere, meyvelere ve sebzelere ölümcül zarar veren, dokunduğu şeye ‘tiksinç’ bir koku bırakan bu böcek Karadeniz’de, sadece fındığın yüzde 40’ını tüketilemez hale getirmişti. Hem doğayı hem de insanların yaşam alanını saran bu böcekten kurtulmanın yolları aranırken, sıradan böcek zehirleri etkisiz kalıyordu. Sonunda kokarcadan kurtulmak için keşfedilen birkaç yöntem, umut ışığı olmak üzereydi. Çünkü artık insan ve doğa değil, kokarcalar ‘TutSAK’tı! SAÜ Teknokent’te ‘TutSAK’ projesine öncülük eden, Sakarya Üniversitesi Kimya Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mustafa Zengin, kokarcaların istilasına ve ‘kurtuluşa’ ilişkin detayları Milliyet.com.tr’ye anlattı.
HER ŞEYE UYUM SAĞLIYORLAR, YEMEDİKLERİ MEYVE YOK!
Kahverengi kokarcanın tükürüğünde yapılan analizlerde 23 farklı enzim ve yaklaşık bin 500 protein tespit edildi. Bu moleküler çeşitlilik, böceğin beslenme sürecinde bitki dokularını parçalamasını ve bitkinin savunma mekanizmalarını baskılamasını sağlıyor. Yani doğa ve insanın başına geldiğinde kayıp ve zararla sonuçlanan süreç tam da burada başlıyor. Dünya genelinde hızla yayılan ve tarım üzerinde ciddi ekonomik kayıplara neden olan istilacı bir zararlı bir tür olan kahverengi kokarca, Latince ismiyle ‘Halyomorpha halys’ sahip olduğu fizyolojik, biyokimyasal ve davranışsal özelliklerle bulunduğu ortamlarda hızla çoğalabiliyor. Zaten zor olan istilacı mücadelesi yeni ekosistemlere kolaylıkla uyum sağlayabilen ve mevsim değişikliklerinde bile kendini korumayı başaran kokarca söz konusunda çok daha zor oluyor. Zararın önüne geçilmesindeki zorluklardan birinin de hızlı yayılma ve üreme olduğunu söyleyen Prof. Dr. Mustafa Zengin, “Dişi kokarcalar bir sezonda 200’den fazla yumurta bırakabilir. Elverişli iklim koşullarında yılda 2 ila 3 nesil geçirebilir, bu da kısa sürede yoğun popülasyonların oluşmasına neden olur. Kahverengi kokarca, girdiği yeni coğrafyalarda genellikle doğal yırtıcılar, parazitoitler veya patojenlerle karşılaşmaz. Bu durum, popülasyonun baskılanmasını engeller ve zararlının hızla yayılmasına yol açar” diyor.
