Bu toprakların zengin doğa mirasını gelecek nesillere aktarmak önemli. Nesli tükenmekte olan Likya salebi için Akdeniz Koruma Derneği, Ege Üniversitesi işbirliğinde bir proje başlattı.
Salebin bir orkidenin soğanlarından öğütülerek elde edildiğini öğrendiğimde şoke olmuş, bilinçsizce toplanması sebebiyle soylarının tehdit altında olduğunu öğrendiğimde ise hiç olmamıştım! Yıllar içinde evimin civarında 4-5 farklı tür orkideyi tespit ettim, bahçemde çıkanları hassasiyetle koruyup bölgeye yeni taşınan komşuların menzilindeki kepçe-traktör-inşaat faaliyetine kurban gidebilecek olanları, “Aman dikkat” diyerek ev sahiplerine tanıtmayı da görev edinmiştim.
Derken Akdeniz Koruma Derneği’nden yok olmanın eşiğindeki bir salep türünün bilgisi gelmesin mi?
Orkidelerin dünyada doğal olarak yetişen 30 binden fazla türü bulunuyormuş. Kırılgan olmaları, nemli topraklara, mantarlara ve tozlayıcılara ihtiyaç duymaları sebebiyle en ufak bir değişken yüzünden yaşam döngüleri sekteye uğrarmış. Yani bu kadar hassas olup kolayca yok olmaları bana madenlerde bir gaz dedektörü olarak kullanılıp ilk sızıntıda ölen kuşları hatırlattı.
Bizim ülkemizde de 200’den fazla orkide türü yayılış gösteriyor. Uzak Doğu’nun tropikal ortamlarında yetişen gösterişli türler kadar büyük çiçekleri yok belki ama yakından baktığınızda, hatta kimisini kokladığınızda büyülenmemek elde değil. Ve tahmin edin ne durumdalar? Tükeniyorlar! Ebedi kayboluşun kritik eşiğindekilerden biri olan Ophrys Lycra, yani Likya salebi, ülkemizin endemiklerinden.
Uluslararası Doğayı Koruma Birliği’ne (IUCN) göre Kritik Derecede Tehlike Altında / Critically Endangered (CR) statüsünde gösteriliyor.
1980’de, İsviçreli botanikçi Jany Renz tarafından bir köy mezarlığında keşfedilmiş. Tüm dünyada sadece Antalya’nın Kaş ilçesinde, dar bir alanda bulunuyor. Gel gör ki kökü salep diye toplandığı, mezarlıklara ot ilacı atıldığı için hızla yok oluyor. Sayısı “yüzlerle” ifade ediliyor.
Önemli bir atılım
Neyse ki Akdeniz Koruma Derneği geniş çaplı, entegre bir çaba gerektiren önemli bir atılıma imza attı. Ege Üniversitesi işbirliğinde bir proje başlattı. Proje, Likya salebinin neslinin devam etmesi için bütüncül bir yaklaşımda bulunuyor.
Proje ile Likya salebinin orta vadede canlı olarak doğal koşullarda, uzun vadede ise polen ve tohum örnekleri ile Ulusal Gen Bankası’nda korunması hedefleniyor. Koruma yaklaşımı, kontrollü çapraz tozlaşma ile tohum elde edilmesi, tohumların kültüre alınıp çoğaltılması, çoğaltılan bireylerin doğaya adaptasyonu gibi aşamaları içeriyor. Doğal ortamında tespit edilen bireyler arasından belirlenen ebeveynler yapay olarak tozlaştırıldı ve üç yıl boyunca tohum elde edildi. Tohumlar, Ege Üniversitesi Botanik Bahçesi ve Herbaryum Uygulama ve Araştırma Merkezi’ndeki tohum bankasında koruma altına alındı. Proje tamamlandığında tohumlar Ulusal Gen Bankası’na aktarılacak, bilimsel çalışmalarda kullanılacak.
