Dünyayı Değiştiren On Domates’te William Alexander egzotik bir süs bitkisinin nasıl kültür tarihinin vazgeçilmezi olduğunu anlatıyor.
1500’lerde bir gece yarısı, bir geminin ambarında tüm değerli metallerle boy ölçüşebilecek değerde gerçek bir hazine Yeni Dünya’dan Avrupa’ya göç eder ve o günden itibaren küresel ölçekte tüm kültürü değiştirir. Bu mucizevi sebzenin adı “domates”tir! Kaderi iniş çıkışlarla doludur, zehirli olmakla suçlanır, sebze mi meyve mi olduğu sorgulanır hatta tartışmalar mahkemelere uzanır… Ev bahçeciliğinin gözdesi olur, sera tartışmalarının göbeğinde o vardır, temsil ettiği her şey ile popüler kültürün biricik ikonudur…
Uzun yıllar teknoloji alanında çalıştıktan sonra New York Times ve LA Times gibi dergilerde mutfak kültürü üstüne yazılar kaleme alan Amerikalı yazar William Alexander, Azteklerden günümüze, Rönesans İtalya’sından Florida’ya domatesin yüzyıllardır süren yolculuğunu, Timaş Yayınları etiketiyle dilimize kazandırılan Dünyayı Değiştiren On Domates kitabında keyifli ve sürükleyici bir dille anlatıyor ve alternatif bir uygarlık tarihi anlatısına imza atıyor. “Dikkatle bakın, domateslerin size gülümsediklerini göreceksiniz!” diyen yazarla özel bir söyleşi gerçekleştirdik.
“Makarna domatesin kaderini değiştirdi”
Domates sevginiz nasıl başladı, kitabın fikri nasıl doğdu?
Kültürümüzde kapladığı tuhaf yer nedeniyle uzun zamandır domates konusuna ilgi duyuyorum. Nefret etmeye bayıldığımız bir sebze domates! Örneğin, dünyada en çok tüketilen sebze, ancak süpermarketlerin gıda memnuniyeti anketlerinde rutin olarak sonuncu sırada yer alıyor. Evde domates yetiştirmek ödüllendirilirken, kötü bir oyuncuya veya başarısız bir politikacıya atmak için uzandığınız ilk sebze yine domates! Görünüşe göre domatesin tüm tarihi bir saygı yoksunluğu, güvensizlik ve hatta korku tarihi. Ben de iflah olmaz bir domates aşığı olarak üzerime düşeni yaptım ve konuyu her yönüyle tartıştım.
Domatesin tarihindeki en önemli kilometre taşları hangileri?
Domatesin modern tarihi, 1548’de Toskana Büyük Dükü Cosimo de’ Medici’nin Pisa’daki villasına bir sepet domatesin gelişiyle başlar. Ancak bu uğursuz bir başlangıçtır, çünkü sonraki 300 yıl boyunca Avrupa’da domates yenmeyecektir. Etkisi daha fazla olan bir diğer dönüm noktası da, başarılı bir şekilde korunan ilk gıdalardan biri olan ve domatesleri mevsimlik bir sebzeden yıl boyu tüketilen ve mutfakların temel maddesine dönüştüren, 19. yüzyılın ortalarındaki ilk konserve denemesidir. Son olarak da İtalya’da makarnaya ilk kez ne zaman ve kimin domates eklediğini tam olarak bilmesek de bu lezzetli eşleştirme, domatesin kaderini değiştirdi ve 1880’lerden başlayarak ulusal bir mutfağın en önemli parçası haline getirdi.
Peki domatesin ketçapla, konserveyle popüler kültürün olmazsa olmaz bir parçası haline gelişiyle ilgili neler söylemek istersiniz?
Bence popülaritesi ona benzeyen başka bir sebze olmamasından kaynaklanıyor. Sibirya’dan Afrika’ya kadar yetiştirilebilir, hemen yenebilir veya konserve edilebilir, hem asidik hem tatlıdır, kırılgan ve yumuşacıktır ama aynı zamanda inkar edilemez derecede sevimlidir… Dikkatle bakın, domateslerin size gülümsediklerini göreceksiniz! Belki de en önemlisi, Asya’dan Amerika’ya ve Orta Doğu’ya kadar hemen hemen her kültürün mutfağına kolayca uyum sağlayabiliyor olması.
