Gazi Kutlu
Küresel ısınma, iklim değişikliği, ekonomik savaşlar, tarife kısıtlamaları ve dünya piyasalarıyla rekabet derken, tarımsal üretim her geçen gün daha da zorlaşıyor. Üstüne bir de ekonominin kötü yönetilmesi eklenince, faturayı her zamanki gibi yine çiftçi ödüyor. Çiftçinin sesi olması gereken sivil toplum kuruluşları yeterince ses çıkarmayınca, sessizlik içinde ezilen yine çiftçi oluyor.
Geçen yıl, ekonomi politikalarının sonucu olarak ürününü maliyetinin altında satan çiftçi bu yıl doğal afetlerin de etkisiyle iyice perişan oldu. “Çiftçinin pestili çıktı” desek yeridir. Aslında bu durum yeni değil. Yıllardır yaşanan bu tabloyu inkâr edilemez rakamlarla gözler önüne sermek istiyorum.
DESTEK YERİNE BORÇLA AYAKTA DURMAYA ÇALIŞIYOR
Son yıllarda üretimden kazanç sağlayamayan çiftçinin ilk durağı artık bankalar oldu. Kazanamayan ve yeterince desteklenmeyen çiftçi, çareyi kredilerde arıyor. Ancak kredilere geçmeden önce, herkesin bildiği ama bir türlü uygulanmayan Tarım Kanunu’nun 21. maddesini hatırlamakta fayda var. Kanuna göre, “bütçeden ayrılacak kaynak, gayrisafi millî hasılanın yüzde birinden az olamaz” hükmü açıkça yer alıyor. Ne var ki bu hüküm, hiçbir zaman tam anlamıyla uygulanmadı.
Peki ne oldu? 2007’de millî hasılanın binde 63’ü oranında verilen destek, 2024’te binde 21’e, 2025’te ise binde 22’ye geriledi. Yani destek oranı, hem ilk yıla göre üçte bire, hem de yasaya göre beşte bire düşmüş durumda. Bu gerileme bütçede de net şekilde görülüyor. 2007 yılında bütçenin %2,7’si tarıma ayrılmışken, 2024’te bu oran %0,8’e, 2025’te ise %0,9’a düşecek. Bu rakamlar, çiftçinin her geçen yıl nasıl yalnız bırakıldığını açıkça gösteriyor.
BORÇ YÜKÜ ALTINDA EZİLEN ÇİFTÇİ
Türkiye Bankalar Birliği verileri durumun ciddiyetini gözler önüne seriyor. 2002 yılında 2,6 milyon çiftçinin bankalara toplam borcu 2,4 milyar lira iken, 2024’te 2,3 milyon çiftçinin borcu 884 milyar liraya ulaştı. 2025’ün ilk dört ayında ise borç 1 trilyon 26 milyar lirayı aşarak tarihte ilk kez trilyon barajını geçti.
Bugün Çiftçi Kayıt Sistemi’ne (ÇKS) kayıtlı çiftçilerin ortalama borcu 437 bin lira. Oysa her çiftçinin kredi kullanmadığını varsayarsak, gerçek borç ortalaması çok daha yüksek olabilir. 2002’de çiftçi başına düşen borç sadece 942 liraydı. Bugün geldiğimiz nokta ürkütücü.
DESTEK AZALDIKÇA BORÇ ARTIYOR
Tarımsal destekler ile kredilerin yıllara göre gelişimine baktığımızda, çiftçinin neden bu kadar borçlandığını açıkça görebiliyoruz. 2004-2013 yılları arasında destek ve kredi artışı benzer hızda ilerlerken, 2013 sonrası yollar ayrılmaya başladı. 2021’de ise film tamamen koptu. Çiftçi, yeterince desteklenmediği için kredilere yöneldi.
