İrfan Donat
15 Ekim Dünya Kadın Çiftçiler Günü’nde, tarımda verdiği emeğe karşın hakkını alamayan kadınları hatırladık. 16 Ekim Dünya Gıda Günü’nde fahiş fiyatları ve hileli ürünleri konuşuyorduk. Yine 16 Ekim’de, Dünya Ekmek Günü’nde gündemimizde “zam ve gramaj” vardı.
Tarım ve gıda açısından ekim ayında üç özel günü bir haftaya sığdırdık.
15 Ekim’de Dünya Kadın Çiftçiler Günü’ydü. Türkiye’de kadının tarımda emeği çok ama maalesef adı pek yok.
Tartışma sürüyor
16 Ekim Dünya Gıda Günü’ydü. Ülkede gıda denilince son dönemde en çok tartışılan konu ya gıdanın fiyatı ya da kalitesi… Azalan alım gücü ve artan fiyatlar temel gıda ürünlerinde dahi tüketimi frenlerken, ürünlerde taklit ve tağşiş tartışmaları kamuoyunun ana gündem maddeleri arasında yer almaya devam ediyor.
16 Ekim aynı zamanda Dünya Ekmek Günü’ydü. Ekmekte gramaj ve fiyat yeniden tartışmaya açılmış durumda.
Tarım ve gıdadaki mevcut görünüm ve gelişmelere gelin biraz daha detaylı bakalım.
Türkiye her yıl daha az protein alıyor, dünyayla fark açılıyor
Türkiye gibi bir tarım ülkesinde gıdaya erişimin maliyeti ve kalitesi sürekli tartışılıyorsa, temel protein kaynaklarında tüketici talebi mecburen frenleniyorsa birden fazla şeyin ters gittiği aşikâr.
Gıdanın niceliği ve niteliğine yönelik ciddi kaygılar var ve mevcut tablodan üreticisinden tüketicisine kadar her kesimin rahatsızlığı gün geçtikçe artıyor.
Özellikle tüketici açısından baktığımızda temel gıda ürünlerinde tüketim trendleri pek iyi sinyaller vermiyor.
Bunun en somut örneğini sağlıklı bir neslin geleceği açısından kritik önemdeki hayvansal proteinler tarafında görüyoruz.
Yüksek protein içerikleriyle öne çıkan et, balık ve yumurta gibi hayvansal gıdalar Türkiye’de maalesef olması gerektiği seviyelerde tüketilemiyor.
Türkiye’de kırmızı et tüketimi son yıllarda düştü
Bunun temel sebebinin pahalılık ve düşen alım gücü olduğunu biliyoruz.
2020 öncesi 14 kilogram seviyelerinde olan kişi başı yıllık kırmızı et tüketimi önce 11-12 kilogramlara geriledi. 2023’ten bu yana ise 10 kilogramın bile altına düştüğü tahmin ediliyor. Türkiye gibi bir ülkede kişi başına yıllık koyun-keçi eti tüketim miktarı 1,5 kg civarında. Geri kalan kısmını dana eti oluşturuyor.
Bu veriler ışığında İstanbul Planlama Ajansı’nın (İPA) bu yılın mart ayında gerçekleştirdiği İstanbul Barometresi araştırmasının sonuçlarını hatırlatmakta fayda var. Söz konusu araştırmada katılımcıların yüzde 60,9’u satın aldığı gıda miktarının azaldığını, yüzde 97,8’i ise ekonomik nedenlerle aldıkları gıda çeşidinin azaldığını belirtmişti. Katılımcıların yüzde 59,1’i bir önceki seneye göre sepetlerine ekledikleri gıda çeşidinin azaldığını belirtirken, en ciddi gerilemenin yüzde 85.3 ile kırmızı ette olduğu dikkat çekmişti.
Peki, diğer ülkelerde tüketim ne durumda?
Arjantin, Brezilya, Uruguay gibi hayvancılıkla özdeşleşen ülkelerde kişi başına yıllık kırmızı et tüketim miktarı 40 kg ve üzerinde seyrediyor.
ABD, İspanya, Fransa gibi ülkelerde de kişi başı yıllık kırmızı et tüketimi 35-40 kg aralığında değişiyor. İtalya ve Portekiz gibi ülkelerde ise 30 kilogram düzeyinde…
Gelelim tavuk eti tarafına… Tarım Bakanlığı’nın raporuna göre, Türkiye’de kişi başı yıllık kanatlı eti tüketimi 19,8 kilogram olarak gözüküyor. Kırmızı et fiyatlarındaki yüksek seyir dolayısıyla tüketici biraz da mecburen beyaz ete yönelmiş durumda. O yüzden 2023 itibarıyla kişi başına yıllık kanatlı eti tüketiminin 21,3 kilogram düzeyine çıktığı tahmin ediliyor.
OECD ülkelerine baktığımızda kişi başına yıllık kanatlı eti tüketim ortalaması 32 kg seviyesinde.
Ülkeler bazında ise İsrail 65,4 kg ile kişi başı yıllık kanatlı eti tüketiminde ilk sırada yer alıyor. Ardından 51 kg ile ABD, 50 kg ile Malezya, 47,3 kg ile Peru, 46,2 kilogram ile Avustralya ve 45,9 kilogram ile Arjantin geliyor. Listenin devamında 44,1 kilogram ile Brezilya ve 42,7 kilogram ile Suudi Arabistan var.
Bir de balık tarafına göz atalım… Dünyada kişi başı yıllık su ürünleri tüketimi ortalaması 19 kg iken üç tarafı denizlerle çevrili Türkiye’de kişi başına yıllık su ürünleri tüketimi 7,1 kg ile sınırlı. Bu rakam komşumuz Yunanistan’da 26 kilogramı buluyor. Özellikle İspanya, Fransa ve İtalya gibi Akdeniz ülkelerinde balık tüketimi Akdeniz diyetinin bir parçası olarak kabul ediliyor. O yüzden kişi başı yıllık su ürünleri tüketimi İspanya’da 46 kg, Fransa’da 34 kg, İtalya’da ise 31 kg düzeyinde.
Kişi başı yıllık yumurta tüketimimiz 191 adet
Peki, yumurta tarafında tablo nasıl dersiniz? Tarım ve Orman Bakanlığı’nın Kümes Hayvancılığı 2023 raporuna göre, Türkiye’de kişi başına yumurta tüketimi bir önceki yıla göre yüzde 4,6 azalarak 191 adede düşmüş gözüküyor.
Halbuki yumurta diğer hayvansal mamullere göre görece düşük fiyatı, yüksek besleyici özelliği ve kolay tüketimi nedeniyle gelişmiş ülkelerde tüketiciler tarafından daha çok tercih ediliyor.
