Melih Baş: FAO Gıda Güvencesi ve Beslenme Raporu 2023 (III)

Yazımıza kaldığımız yerden devam ediyoruz.

GIDA SÜRDÜRÜLEBİLİRLİĞİ (FOOD SUSTAINABILITY)

Gıda sürdürülebilirliği toplum ve özellikle gelecek kuşaklar için 4S (Gıda güvenliği, Gıda Güvenilirliği, Gıda Egemenliği ve Gıda Paylaşılabilirliği) sağlanırken, tohumdan sofraya tüm sürecin (tedarik, üretim, dağıtım ve tüketim halkalarının tümü) sürdürülebilirliğin üç boyutu ile temellendirilerek yönetilmelidir. Bu üç boyut ekonomik (gıda tekellerinin tohumdan başlayarak tahakkümü vb!), ekolojik (iklim değişikliği nedeniyle azalan biyoçeşitlilik vb!) ve toplumsal (geri bıraktırılmış ülkelerde fiziksel açlığın yerini alan işlevsel açlık vb!) boyutlardır. Tüm boyutların topluca bir doğrusal ekonomi perspektifi ile değil de bir “döngüsel ekonomi” mantığıyla ele alınması gerekir. Bu bağlamda gıda kaynaklarının yönetiminde girdilerde standart miktarlara uygunluk anlamında etkenlik (efficiency) ve randıman (efficacy) ile çıktılarda planlanana uygunluk anlamında etkililik (effectiveness) birlikte gözetilerek bir ekonomi şemsiyesi (economic umbrella) altında toplanılması gerekir ki (4E=3E+1E), verimlilik (productivity =P) sağlansın. Böylelikle israf yani atık (waste) ve artıklar (scrap) ortadan kaldırılabilsin. Döngüsel ekonominin diagramı da yazıda sunulmuştur.

GÜVENİRLİK SORUNU (RELIABILITY)

Ünlü Çin deyişiyle “tanımlayamadığımız şeyi ölçemez, ölçemediğimiz şeyi yönetemeyiz.” Yukarıda ele alınan her “S”in ölçümünde kimi göstergeler kullanılmaktadır. Her ölçümde olduğu gibi bunların her biri için “güvenirlik (reliability)”den söz edebiliriz. Yoksa gıda güvenirliği diye bir kavramdan söz etmek kavramsal olarak yanlış olur. Güvenirlik denildiğinde gözlenen değerden hatanın arındırılmasıyla gerçek değerin bulunmasını anlatıyoruz. Genel olarak ölçmede üç tür hatadan söz edilebilmektedir: Sabit hata, tesadüfi hata ve sistematik hata. Bu terimlere herhangi bir istatistik kaynağından bakılabilir. Birer cümleyle geçelim: Sabit hata, bir ölçmeden diğerine miktarı değişmeyen hata olup, aritmetik işlemlerle arındırılabilir ve güvenirliği fazla etkilemez. Sistematik hata, ölçülen büyüklüğe, ölçmeciye ve ölçme koşullarına göre miktarı farklılık gösterir ve kaynağı belli olup, yanlılık içerir. Tesadüfi hataların kaynağı pek belli değildir; ölçmecinin dikkatsizliği, ölçme ortamı, ölçümü yapılan özne veya ölçme aracından kaynaklanabilir. Tesadüfi hataları kontrol etmek ve aritmetik işlemlerle arındırmak pek olası değildir. Sabit hatalar ve sistematik hatalar geçerliliği etkilerken, tesadüfi hatalar güvenirliği etkilemektedir. Geçerlik kavramı ölçülmek istenen özelliğin başka özelliklerle karıştırılmadan ölçülebilme derecesi, ölçme sonuçlarının amaca hizmet etme derecesidir. Kimileyin geçerlik ile güvenirlik karıştırılabilmektedir. Bu bağlamda geçerlik ve güvenirlik arasında dört farklı bileşim olabilir. İstenen o ki, gıda sorunsalı ile ilgili 5S’in ölçümü hem güvenilir hem de geçerli olabilsin.