Birçok ülkede süpermarketlerden ve internet uygulamaları üzerinden alışveriş yapmak norm haline geldi. Peki modern alışveriş deneyiminin kolaylığı, sağlığımızı nasıl etkiliyor?
UNICEF’ten uzmanların da yer aldığı bir ekip tarafından yapılan araştırma 97 ülkeden katılımcıların 15 yıl boyunca market alışverişlerini nasıl yaptıklarını inceledi. Çalışmada, küresel olarak süpermarketlerin ve marketlerin (zincir marketler olarak kısaltılacak) sayısında büyük bir artış olduğu tespit edildi. Ayrıca insanların bu mağazalarda ve çevrimiçi platformlarda daha fazla para harcadığı belirlendi.
Ancak bunun sağlık bağlamında önemli bir bedeli var. Kişi başına en fazla zincir marketin düştüğü ülkelerdeki insanlar daha fazla sağlıksız gıda satın alıyor ve obez olma olasılıkları daha yüksek.
Zincir marketlerin yükselişi
Çalışmada, gıda perakende sektörünün zaman içinde dünya çapında nasıl değiştiğini anlamak için, bir işletme veri tabanında yer alan gıda endüstrisi verileri analiz edildi. Araştırmacılar mağaza türlerine, insanların buralarda ne kadar harcama yaptığına ve ne kadar sağlıksız işlenmiş gıda satıldığına baktı. Büyük bir küresel girişimden elde edilen verileri kullanarak, bu eğilimleri obezite oranlarındaki değişikliklerle ilişkilendirdiler.
Zincir marketlerin yoğunluğunun (10.000 kişiye düşen market sayısı) 15 yıl içinde (2009’dan 2023’e kadar) küresel olarak %23,6 oranında arttığı belirlendi. Beklendiği üzere, yüksek gelirli ülkelerde kişi başına düşen bu mağaza sayısı çok daha fazla. Ancak, sayıların en hızlı arttığı yerler düşük ve orta gelirli ülkeler.
Hızlı kentleşme, artan gelirler ve müşteri talebi, büyük perakende şirketlerinin bu ülkeleri yeni potansiyel pazarlar olarak gördüğü anlamına geliyor. Örneğin, zincir marketlerin yoğunluğu Myanmar’da yılda yaklaşık %21, Vietnam’da yılda yaklaşık %18 ve Kamboçya’da yılda yaklaşık %12 arttı.
İnternetten alışveriş çağı
Çalışmadaki veriler online (internet kullanarak) gıda alışverişinin yükselişini de ele alıyor. 2014 yılına kıyasla, dünya genelinde online market alışverişi için yapılan harcama 2023 yılında %325 daha fazla oldu.
Online gıda alışverişi için incelenen 27 ülke arasında, en çok harcama yapan tüketicilerin Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) ve ABD’dekiler olduğu belirlendi. BAE’de bir tüketici 2014 yılına kıyasla 2023 yılında ortalamada %570 daha fazla harcama yaparak yaklaşık 617 ABD doları harcadı. ABD’de ise ortalama bir tüketici 2023 yılında 387 ABD doları harcadı. Bu rakam 2014 yılına kıyasla yaklaşık %125 daha fazla. Görünüşe göre birçok tüketici COVID salgınının ilk günlerinde internetten alışveriş yapmaya başladı ve bu alışkanlık devam edecek gibi görünüyor.
Daha fazla zincir mağaza, daha fazla abur cubur, daha fazla obezite
Online platformları da dahil olmak üzere zincir marketlerin yükselişi yediklerimizi de değiştiriyor. Araştırmanın kapsadığı 15 yılda, bu zincir marketlerden yapılan sağlıksız işlenmiş gıda satışlarında %10,9’luk bir artış oldu.
Bu artış özellikle Güney Asya’da daha hızlı oldu. Pakistan’daki tüketiciler son 15 yılda zincir marketlerden her yıl %5 daha fazla sağlıksız işlenmiş gıda satın alıyor. Hindistan’da bu oran %4, Bangladeş’te ise %3 daha fazla.
Çalışma ayrıca 15 yıl içinde tüm ülkelerde obezite oranının %18,2’den yüzde 23,7’ye yükseldiğini gösterdi. Obezitede en keskin artışların görüldüğü ülkeler zincir marketlerde en büyük artışların yaşandığı ülkeler oldu. Laos buna iyi bir örnek. Ülkede kişi başına düşen zincir market sayısı 2009’dan bu yana her yıl %15 artarken, obez bireylerin oranı 2009’dan 2023’e kadar 2 katına çıktı.
Obezite neredeyse tüm ülkelerde artıyor. Avustralya’da aşırı kilo ve obezite, resmi olarak sağlık üzerindeki en büyük yük olarak tütünün önüne geçmiş durumda.
Araştırmacılar neden süpermarketleri suçluyor?
Süpermarketler ve hipermarketler, meyve ve sebze gibi sağlıklı gıdalar satar. Buna rağmen perakende ortamının obezitedeki artıştan sorumlu olabileceğini düşünmek için iyi nedenler var.
Yüksek oranda işlenmiş gıdalar
Zincir marketler genellikle şeker, yağ ve tuz oranı yüksek, sağlığımıza zarar verebilecek çok sayıda işlenmiş paketlenmiş gıda satmaktadır. Süpermarketlerde bulunan yiyecek ve içecekler üzerine 12 ülkede yapılan bir araştırma, bunların çoğunun sağlıksız olarak sınıflandırıldığını göstermiştir. Düşük ve orta gelirli ülkelerde zincir marketlerdeki hızlı artışa ilişkin bulgularımız göz önüne alındığında, bu çalışmada en az sağlıklı ürünlerin genellikle Hindistan, Çin ve Şili gibi ülkelerdeki süpermarketlerde görülmesi endişe vericiydi.
Yoğun promosyon
Zincir marketler genellikle sağlıksız gıdaları agresif bir şekilde teşvik eder. Buna fiyat indirimleri; sirkülerler, televizyon ve sosyal medya reklamları; kasalarda ve reyonların sonlarında göze çarpan vitrinler dahildir. Araştırmalar bu durumun Belçika, İrlanda ve diğer 12 ülkede de geçerli olduğunu gösterdi.
İnternette, sağlıksız gıdaların sağlıklı seçeneklere kıyasla daha sık (indirimlerle ve daha belirgin bir şekilde) tanıtıldığı görülüyor. Örneğin, Avustralya’daki süpermarketlerin web sitelerinde öne çıkan ürünlerin ortalama olarak en az 3’te 1’i sağlıksızdır.
Daha fazla satın alma gücü
Küçük bağımsız bakkallarla karşılaştırıldığında, büyük zincir marketler küresel olarak ürün çeşitliliği ve fiyatla ilgili kararlar üzerinde çok daha büyük bir etkiye sahiptir. Bu nedenle, genellikle aşırı işlenmiş, sağlıksız paketlenmiş gıdaların ulusal ve çok uluslu gıda üreticileriyle ortaklaşa tedarik zincirlerini kontrol edebilirler.
Ne yapılmalı?
Obezitenin küresel olarak artmasına katkıda bulunan birçok sosyal, politik, kültürel ve ekonomik faktör vardır. Bunların birçoğu perakende ortamlarında gıdanın fiyatı, bulunabilirliği ve tanıtımı ile perakende sektörünün yapılandırılma şekliyle ilgilidir.
Araştırmacılar, hükümetlerin ve perakendecilerin adım atmasının ve tüketicilerin gıda alışverişini nerede ve nasıl yaptığı konusunda değişiklikler yapmaya başlamasının zamanının geldiğini düşünüyor.
Bazı ülkeler şimdiden harekete geçmeye başladı. İngiltere’de hükümet mevzuatı artık sağlıksız gıdaların kasalar ve kasalara yakın koridorların sonları gibi göze çarpan yerlere yerleştirilmesini engelliyor. Bu yılın Ekim ayından itibaren İngiltere’de sağlıksız gıdaların fiyat promosyonlarına (“bir alana bir bedava” gibi) daha fazla kısıtlama getirilecek.
Araştırmadan elde edilen sonuçlar Nature dergisinde yayınlandı.
www.gidahatti.com/haber/24181876/supermarketler-sagligimizi-nasil-etkiliyor?
