Türkiye Cumhuriyeti’nin en önemli eğitim-öğretim projesi olarak kabul edilen “Köy Enstitüleri” 17 Nisan tarihinde 3802 sayılı kanunla kuruldu. Bu kutsal yapı 85 yaşında…
Cumhuriyet’in on yedinci yılında hayata geçirilen bu muazzam yapının inşa edildiği topraklarda 2025 yılının nisan ayında yaşananları yan yana getirmek ancak bir kurgu bilim filminde olabilirdi.
Köy Enstitüleri ile ilgili 2017’de İZTV’de bir belgesel yapmıştım. O çalışma sırasında birinci kuşak Köy Enstitülü öğrencileri tanımıştım. Bizim Köy kitabıyla büyük yankı uyandıran Mahmut Makal gibi bir efsaneyi, ilk açılan enstitüde öğretmen olan Abdullah Özkucur gibi büyük bir öğretmeni, okudukları okullar hakkında ödüllü kitaplar yazan Pakize Türkoğlu’nu yakından tanıma şansına erişmiştim.
∗∗∗
Hepsinin altını çizdiği iki büyük isim vardı dönemin Milli Eğitim Bakanı Hasan Ali Yücel ve İlköğretim Genel Müdürü İsmail Hakkı Tonguç… Öğrencilerin kısaca “Tonguç Baba” diye andıkları İsmail Hakkı Tonguç 1893’te Osmanlı İmparatorluğu sınırları içinde olan Silistre’de dünyaya geliyor. Daha Cumhuriyet ilan edilmeden 1922 yılında Atatürk onu Almanya’ya yolluyor. O yıllarda Almanya, dünya devrimci hareketinde önemli bir yere sahip olan Spartakistlerin merkezidir. Spartaküst Birliği 1. Dünya Savaşı sırasında Marksistler tarafından kurulmuştu. Daha sonraki yıllarda Almanya Komünist Partisi adını aldı. Tonguç gibi ileriyi gören bir devrimcinin Spartakistleri fark etmemesi düşünülemez. Ama o siyasi bir yapılanma içinde yer almak yerine pratik uygulama ile zamanın önüne geçerek Türkiye’de çok erken bir eğitim devrimini hayata geçirmeyi tercih etti. Tonguç, Köy Enstitülerinin temeli sayılabilecek ilk raporu 1935 yılında yazdı.
Hasan Ali Yücel 1938’de Milli Eğitim Bakanı olunca o zamana kadar Tonguç’u -vekaleten yürüttüğü- İlköğretim Genel Müdürlüğüne asaleten atadı. Bu muhteşem ikili 1940’lara damga vuracak eğitim mucizesini hayata geçirdiler.
