İbrahim Ünalmış: Tekrar gıda enflasyonu üzerine

Açıklanan Ağustos ve Eylül enflasyon verileri moralleri biraz bozdu. Eko­nomistler yıl sonu enflasyon tahminleri­ni yukarı yönlü güncellemek durumunda kaldılar. Eylül ayı enflasyonunun yüksek çıkmasının ardında yatan faktörler olarak gıda, giyim ve eğitim gösterildi. Bu haftaki yazımızda gıda enflasyonu konusuna tek­rar dönmek istedik.

Tekrar dönmek iste­dik diyoruz çünkü bu durum uzun yıllardır yurt içi fiyat gelişmelerini etkileyen başlı­ca faktör olarak önümüzde duruyor.

Gıda fiyatları ve TÜFE

Gıda fiyatları ve TÜFE’nin gelişimini göstermek için 2003 yılından günümüze yıllık fiyat hareketlerinin farkına baktık. Gıda enflasyonu son 23 yılda çoğu zaman TÜFE’nin üzerinde gerçekleşmiş. Enflas­yonun tek haneli olduğu Mayıs 2004-Ocak 2017 döneminde gıda enflasyonu ortala­ma olarak TÜFE’nin bir puan üzerinde gerçekleşmiş. Ocak 2017’den pandeminin başlangıcı diyebileceğimiz Mart 2020 ayı­na kadar olan dönemde gıda enflasyonu ortalamada 2.4 puan daha yüksek gerçek­leşmiş. Pandemi dönemi olarak adlandıra­bileceğimiz Mart 2020-Ocak 2022 döne­minde ise gıda enflasyonu ortalamada TÜ­FE’den 3.6 puan daha fazla artmış. 0cak 2022’den Cumhurbaşkanlığı seçimlerinin yapıldığı Haziran 2023 döneminde ise gı­da fiyatları ortalamada TÜFE’ye göre 13.5 puan daha fazla artmış.

Analizimizi başlattığımız 2003 yılı Ocak ayı ile Eylül 2025 TÜFE ve gıda endeksle­rini şöyle de karşılaştırabiliriz. Bu dönem içinde TÜFE endeksi 37.2 kat artmış. Fa­kat gıda endeksi 52.9 kat artmış. Bir baş­ka deyişle, gıda fiyatları tüketim sepetine göre 1.4 kat daha fazla artmış. Bu dönemde seçtiklerimiz arasında en fazla artan ka­lem lokanta endeksi. Lokanta endeksi aynı dönemde 79 kat artmış. Lokanta fiyatları­nın en fazla gıda fiyat artışından etkilendi­ğini düşünürsek ikisi arasındaki paralellik şaşırtıcı olmaz. Üçüncü sırada konut har­camaları var. Konut harcama fiyatları bu dönemde 47.6 kat artmış. Eğitim harcama­larındaki artış 42.6 kat.

Bahsettiğimiz bu veriler aslında çok ye­ni bir şey anlatmıyor. Sadece uzun süre­dir içinde bulunduğumuz fakat bir türlü çözüm bulamadığımız bir sorunu tekrar gözler önüne seriyor. Gıda enflasyonunun görece daha düşük olduğu dönemlerde bu sorun ihmal ediliyor. Gıda enflasyonu yük­seldiğinde ise tekrar gündeme geliyor.

Konut için üretim seferberliği ilan edil­diğini ve önümüzdeki dönemde ulaşılabi­lir toplu konut arzında artış planlandığı­nı öğrendik. Konut piyasasındaki fiyat ar­tışlarını bu yolla çözmek mümkün olabilir. Fakat gıda tarafındaki yapısal sorunları çözmek adına gerçekçi önerileri pek duy­muyoruz.